Is de Nederlandse rechtspraak overgeleverd aan een 'battle of the experts'?

• Joris Zwetsloot

  redacteur Online

Mitch Henriquez overleed na een hardhandige arrestatie, zoveel is duidelijk. Maar over de exacte doodsoorzaak worden deskundigen binnen en buiten de rechtszaal het maar niet eens. Vandaag nog plaatsen drie hoogleraren grote vraagtekens bij de conclusies van andere experts. Het roept de vraag op wat de rol is van deskundigen in de Nederlandse rechtspraak, zeker omdat rechters zich bij het beoordelen van het bewijs mede baseren op hun inbreng.

Een rechter heeft namelijk niet van alles verstand. Nu de bewijsvoering steeds technischer wordt, door bijvoorbeeld dna-onderzoek en digitale ontwikkelingen, hebben ze in toenemende mate experts nodig om de waarde en betekenis van bewijs te wegen. Alle betrokken partijen kunnen vragen om een zogeheten getuige-deskundige: de rechter, het Openbaar Ministerie en de verdediging.

Spanning

Maar het komt ook voor dat deskundigen het onderling oneens zijn. En daar ontstaat spanning: waar een deskundige bedoeld is als onafhankelijke derde, wordt hij soms - gewild of niet - ook ingezet als instrument om de rechter op andere gedachten te brengen.

Recent gebeurde dat in de zaak-Henriquez, maar bijvoorbeeld ook in de strafzaak tegen Mark de J. De oud-tenniscoach wordt verdacht van de moord op zakenman Koen Everink. Zijn verdediging probeert de onschuld van De J. te bewijzen. Via een alternatief scenario, aangedragen door een ingehuurd forensisch bureau, willen zij de rechter ervan overtuigen dat Everink is omgebracht door drie mannen - en dus niet door hun cliënt. Het alternatieve scenario is weliswaar maar één element waar de rechter naar kijkt, maar toch is het enorme verschil erin opvallend.

Zo'n battle of the experts is een slechte zaak, vindt Frank van de Goot. Als forensisch patholoog onderzoekt hij lichamen van mensen die een niet-natuurlijke dood zijn gestorven. Van de Goot is een van de weinigen in zijn vakgebied die niet zijn gelieerd aan het Nederlands Forensisch Instituut, dat valt onder het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hij heeft sterke kritiek op de manier waarop experts worden ingezet in het strafrecht.

"Juristen denken zwart-wit. Dus om achter de waarheid te komen, laten ze experts elkaar afslachten in de gerechtelijke arena. Maar de waarheid is een grijstint, daar kom je niet meer achter als je mensen zo tegen elkaar uitspeelt. Dat is de ellende, de redelijkheid is ervan af."

Huurlingen?

Is de Nederlandse rechtspraak dan overgeleverd aan bekvechtende experts, die het opnemen voor wie hen maar betaalt? Nee, luidt het resolute antwoord van overkoepelende organisaties in de rechtspraak en advocatuur. Zo'n stelling doet de deskundigheid van zowel experts als advocaten ernstig tekort, zegt Jeroen Soeteman voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten.

En mocht een verdachte of advocaat een keer toch met een paranormaal medium op de proppen willen komen tijdens een strafzaak - dit is het meest uitzonderlijke voorbeeld dat Soeteman zich kan herinneren - dan wordt zo'n inbreng altijd getoetst door de rechter. Die bepaalt uiteindelijk of een 'expert' inderdaad deskundig genoeg is en of zijn deskundigheid nodig is. Het medium kwam de rechtszaal uiteindelijk niet in.

Speciaal 'expertregister'

Behalve door de rechter wordt de deskundigheid van deskundigen ook getoetst door het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGB). Dat is opgericht na de Schiedammer Parkmoord en de zaak tegen verpleegster Lucia de B.. Bij beide juridische dwalingen speelden blunders van deskundigen een rol in de onterechte veroordeling van verdachten.

Bij het NRGD zijn zo'n 550 experts aangesloten die duidelijkheid kunnen scheppen in de rechtszaal. Het Openbaar Ministerie is verplicht om te putten uit dit register. Advocaten en verdachten mogen het eveneens gebruiken om een expert te zoeken, maar kunnen ook deskundigen inhuren zonder NRGD-inschrijving.

Buiten het register is er overigens weinig aanbod van deskundigen die de rechtszaal het verschil kunnen maken. Nederland heeft relatief gezien te weinig strafzaken voor een bloeiende forensische markt en extern onderzoek moet door verdachten zelf worden betaald. Voor veel verdachten is dat te duur, zegt emeritus hoogleraar criminalistiek Ton Broeders van de Universiteit Leiden.

Een probleem van de rechtspraak is volgens hem dus niet zozeer een wildgroei aan experts, maar een gebrek aan keus. Broeders pleit dus eerder voor een uitbreiding van het aantal experts, vooral aan de kant van de verdediging.

En voor wie bang is voor nog meer gebakkelei in de rechtszaal, heeft forensisch patholoog Van de Goot nog wel een oplossing: "Laat het OM en de verdediging beide een expert aandragen en laat die samen tot een conclusie komen, zoals verschillende artsen in de geneeskunde ook samen een behandelplan opstellen. Door mensen te laten samenwerken in plaats van tegen elkaar op te stoken, creëer je de nuance die nodig is in de waarheidsvinding."