Reconstructie: hoe Argentinië piloot Julio Poch op het spoor kwam

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

"Meneer Poch?", vraagt een Spaanse politieman op het vliegveld van Valencia. "Dat ben ik", antwoordt Julio Poch, een Nederlands-Argentijnse Transavia-piloot die zojuist is geland en net uit zijn toestel is gestapt.

Op 22 september 2009 vliegt hij zijn laatste vlucht. Kort voordat hij zijn loopbaan beëindigt, wordt hij gearresteerd. "Kunt u zich legitimeren?", vraagt de agent. "Jawel, mijn paspoort ligt in de cockpit", zegt Poch. Hij draait zich om, gaat de cockpit in, pakt zijn paspoort en laat het even later buiten aan de politieman zien.

Beschuldigd na etentje

De piloot wordt vastgepakt en weggevoerd. Een cameraploeg heeft alles gefilmd. Zal wel een grap zijn vanwege mijn afscheid, denkt Poch nog. Later blijkt dat hij op verzoek van Argentinië is gearresteerd. Hij wordt verdacht van deelname aan de 'dodenvluchten' in de jaren van het regime van dictator Videla. Op die vluchten werden gedrogeerde tegenstanders en gevangenen uit vliegtuigen gegooid boven zee, hun dood tegemoet.

De arrestatie van Poch betekent het begin van een slepend proces, waarin vandaag de uitspraak is. Hieronder een reconstructie van de gebeurtenissen die tot zijn aanhouding leidden. Het begint allemaal bij een inmiddels berucht etentje op het Indonesische eiland Bali, in 2003.

Op 2 december van dat jaar organiseert luchtvaartmaatschappij Air Paradise een etentje in restaurant Gado Gado op Bali. De beginnende maatschappij wil een lijndienst opzetten naar Taiwan en leent 35 personeelsleden van Transavia. De meeste medewerkers zijn half november aangekomen. Bij het verlate welkomstdiner zijn zo'n twintig mensen van de partij.

Op een gegeven moment komt aan een kant van de tafel het gesprek op het koningshuis, Máxima Zorreguieta, haar vader Jorge Zorreguieta en vervolgens op het regime dat in de jaren 70 in Argentinië heerste. Julio Poch - Argentijn van geboorte en een sinds 1988 gezagvoerder voor Transavia - toont begrip voor de handelwijze van dictator Videla.

Poch was in die tijd straaljagerpiloot bij de Argentijnse marine. In de felle discussie zegt Poch op een gegeven moment: "We threw them in the sea." Zeker twee van zijn tafelgenoten, collega-gezagvoerders Tim Weert en Edwin Reijnoudt Brouwer, zien dit als een bekentenis. Ze denken dat Poch bedoelt dat hij de vluchten zelf heeft gedaan. Ze zijn diep geschokt.

Ruim twee jaar later - maart 2006 - staat Reijnoudt Brouwer op Schiphol in de piloten-ontmoetingsruimte van Transavia te praten met een van zijn leidinggevenden, Jeroen Engelkes. De mannen staan voor de muur met portretfoto's van de piloten. Reijnoudt Brouwer wijst op de portretten en zegt: "Wat een prachtig korps hebben we toch, zonde dat er ook dat soort lui bij zitten", wijzend op de foto van Julio Poch.

Reijnoudt Brouwer vertelt dat Poch heeft gezegd dat in zijn tijd als militair piloot mensen boven zee uit het vliegtuig zijn gegooid. Engelkes weet niet wat hij hoort en vindt dat zo'n misstand alsnog moet worden aangekaart. Hij maakt hier melding van bij zijn baas, die het op zijn beurt bespreekt met de CEO van Transavia en de juridische afdeling.

Confrontatie en ontkenning

Ze besluiten Poch te confronteren. Hij wordt na een vlucht gesommeerd op kantoor te komen. De piloot spreekt tegen dat hij daar iets mee te maken zou hebben: hij is in Argentinië gevechtsvlieger geweest, had destijds nooit gehoord van dodenvluchten en er al helemaal niet aan deelgenomen.

Op Bali sprak hij naar eigen zeggen in algemene zin. Met 'we' bedoelde hij het bewind van de marine, zeker niet zichzelf. De leidinggevenden vinden zijn reactie overtuigend en betrouwbaar. Bovendien is Poch in 2004 nog gescreend door de AIVD en daar is hij moeiteloos doorheen gekomen. De leiding van Transavia wil geen verder onderzoek doen.

Engelkes is woest als hij dat hoort. Het kan er bij hem niet in dat iemand zo wegkomt met oorlogsmisdaden. Op 15 september 2006 doet hij per e-mail aangifte. Het was hem verboden om die aangifte namens Transavia te doen.

De zaak bloedt dood

De Nederlandse justitie begint naar aanleiding van de e-mail van Engelkes een oriënterend onderzoek naar Poch, maar daar is twee jaar lang ogenschijnlijk niets van te merken. Niemand wordt merkbaar benaderd of gehoord: Engelkes niet, Weert en Reijnoudt Brouwer niet, Transavia niet en ook Poch niet. De zaak lijkt dood te bloeden.

Dan krijgt de Argentijnse gemeenschap van nabestaanden (de H.I.J.O.S) lucht van het onderzoek. Via deze organisatie wordt een Nederlandse hoogleraar mensenrechten met contacten bij de Argentijnse justitie benaderd. Daarna komt de zaak in een stroomversnelling.

Bekijk in deze video een overzicht van alle gebeurtenissen in de zaak-Poch:

Engelkes wordt twee jaar na zijn aangifte - in 2008 - alsnog opgeroepen om bij de Nationale Recherche te vertellen wat hij weet. Hij vertelt wat hij heeft gehoord over Poch en benadrukt dat hij de piloot nooit zelf heeft gesproken.

Een paar dagen later zet de officier van justitie de volgende stap: hij formuleert een rechtshulpverzoek aan Argentinië. Hij schrijft dat het vermoeden bestaat dat Poch betrokken is geweest bij "ernstige strafbare feiten gepleegd in Argentinië in de periode van 1976-1980". Mogelijk is het Openbaar Ministerie op dat moment nog van plan om Poch in Nederland te vervolgen.

Maar de Argentijnse justitie besluit zelf een strafrechtelijk onderzoek te beginnen naar Poch en zet een onderzoeksrechter op de zaak. Hij is op dat moment al bezig met een grootschalig onderzoek naar 49 ex-militairen van ESMA - de voormalige marineschool, ook wel aangeduid als het 'martelcentrum'.

Op de ESMA werden tussen 1976 en 1983 duizenden personen gevangen gehouden, gemarteld en vermoord. Vanaf ESMA werden ook gevangenen naar het nabij gelegen vliegveld gebracht, in vliegtuigen geladen en vervolgens verdoofd in zee gegooid. Daar past een oud-vlieger als Poch mooi bij, moet de Argentijnse justitie gedacht hebben.

In deze video vertellen de Argentijnse advocaat van Poch, Gerardo Ibáñez, en Cristina Inés Aldini, een overlevende van de ESMA, waarom de piloot volgens hen wel of niet schuldig is:

Het is een paar maanden later als een Argentijnse delegatie op Schiphol landt. Op het politiebureau in Amstelveen ondervragen ze de Transavia-vliegers Engelkes, Weert, Reijnoudt Brouwer en Wiedenhoff. Die laatste was niet aanwezig bij het diner op Bali, maar hij zegt dat hij Poch bij een andere gelegenheid heeft gesproken over zijn werk bij de marine.

Bij die gelegenheid zou Poch geroepen hebben: "They should have buried the sons of bitches. They should have killed them all." Drie weken later, op 30 december 2008, stuurt Torres vanuit Buenos Aires een officieel verzoek aan Nederland: namens Argentinië vraagt hij om de onmiddellijke arrestatie en uitlevering van Julio Poch.

Omdat de piloot ook de Nederlandse nationaliteit heeft, weigert Nederland. Poch wordt door de Argentijnen op een opsporingslijst van Interpol geplaatst.

Feest eindigt in arrestatie

Vermoedelijk wordt in de zomer van 2009 door Nederland en Argentinië besloten dat Poch in Spanje gearresteerd moet worden, zodat hij uitgeleverd kan worden. Die truc is al eens met succes gebruikt bij de uitlevering van een drugssmokkelaar.

Geprobeerd wordt het vluchtschema van de piloot te achterhalen, maar Transavia wil niet meewerken. Maar dan verschijnt een bericht over het afscheid van Poch. Op zijn laatste vlucht in september zal hij met zijn vrouw Grethe en zoon Andy, ook Transavia-piloot, naar Valencia vliegen. Nederland speelt de informatie door aan Argentinië en Spanje.

Op dinsdagmiddag 22 september staat op Schiphol de champagne klaar voor een feestelijk onthaal van Poch. Maar dan komt totaal onverwacht een telefoontje uit Valencia: het toestel van Poch wordt aan de grond gehouden, de piloot is door de Spaanse politie gearresteerd en afgevoerd.

Wat een feestelijk afscheid had moeten worden na een dienstverband van 21 jaar, blijkt het begin van een ellenlange rechtszaak. Intussen zit Poch al acht jaar in voorarrest. De verwachting is dat de rechter hem levenslang oplegt of vrijspreekt. Gerardo Ibáñez, de advocaat van Poch, rekent op het laatste.

Het is hoog tijd dat de zaak tot een einde komt, zegt hij. "U moet weten: de heer Poch is al acht jaar niet thuis geweest. Toen hij in 2010 hier naar Argentinië kwam, had hij één kleinkind. Nu heeft hij er al acht. Zoveel tijd is er al verstreken, of zoals we hier in Argentinië zeggen: zoveel water is er al onder de brug gegaan."