'Zimbabwe heeft veel potentie, maar Mugabe zat in de weg'

• Anouk Kantelberg

  redacteur Online

Tienduizenden mensen in de straten van Harare en Bulawayo, lachend en dansend. Een beeld dat tot begin deze week nog ondenkbaar was in een land als Zimbabwe. Maar het blijkt wél mogelijk: de Zimbabwanen vieren feest na jaren van onderdrukking.

Het leger wil dictator Mugabe niet meer en besloot de macht over te nemen. Daarnaast staat zijn eigen partij ZANU-PF niet meer als een blok achter hem. De 93-jarige president is sinds de onafhankelijkheid in 1980 onafgebroken aan de macht en daar lijkt nu een einde aan te komen, tot grote vreugde van de gewone Zimbabwanen.

De economie in het land zit al jaren aan de grond. De eigen munt, de Zimbabwaanse dollar, is door mega-inflatie zo weinig waard dat hij in de ban is gedaan. Zeker 90 procent van de bevolking is werkloos en er is een groot voedseltekort.

Toch is het niet altijd zo slecht geweest, zegt Zuidelijk Afrika-deskundige Peter Hermes. "Sterker nog, aan het begin van zijn leiderschap was er zelfs relatieve welvaart."

Er waren veel inkomsten uit de landbouw, een erfenis uit de tijd van de Britse kolonisatie. "In de jaren 80 was het land als het ware de graanschuur van de regio. Er werd veel cacao geëxporteerd, er was een prima onderwijssysteem en goede gezondheidszorg."

Mugabe liet wel al vrij snel dictatoriale trekjes zien. Zijn grootste politieke tegenstander Joshua Nkomo moest onschadelijk worden gemaakt, vond hij. "Er kwam een massaslachting onder Nkomo's achterban, de Ndebele in het zuiden van het land."

Zo'n 20.000 mensen kwamen begin jaren 80 daarbij om het leven. "Die bevolkingsgroep leeft nog elke dag met het trauma dat Mugabe heeft veroorzaakt." Nkomo zelf vluchtte naar Groot-Brittannië en verdween naar de achtergrond.

De economische voorspoed in Zimbabwe duurde nog enkele jaren voort, tot in de jaren 90. Het land had in die tijd veel schulden en moest onder druk van het Internationaal Monetair Fonds stevige bezuinigingen en economische hervormingen doorvoeren. Maar Mugabe werkte daar niet aan mee en vanaf dat punt kwam het niet meer goed met het land.

Blanke boeren

Voor Zimbabwanen is dat moment een duidelijk voelbaar kantelpunt in welvaart, zegt Hugo Knoppert van Zimbabwe Watch, een samenwerkingsverband van ngo's. "Tot die tijd hadden veel mensen een middeninkomen. Het leven was goed." Volgens hem werd Mugabe toen het gezicht van de teloorgang van de economie.

Eind jaren 90 werd alles opnieuw erger. De economie stortte nog verder in toen Mugabe hardhandig land afpakte van blanke boeren, vertelt Hermes. "Dat land had hij beloofd aan politici, de legertop en politiechefs." De vruchtbare grond werd veelal niet meer verbouwd. "Er werden buitenhuizen gebouwd. Een enkeling zette nog een bedrijf op."

In 2008 kwam er nog een klap. De inflatie rees de pan uit en uiteindelijk was de Zimbabwaanse dollar niks meer waard. "Ik heb nog een briefje van een triljoen Zimbabwaanse dollar, bizar", zegt Hermes. "Uiteindelijk gooiden mensen hun geld letterlijk op straat omdat ze er niks meer mee konden."

De regering besloot toe te staan dat er voortaan betaald werd met de Amerikaanse dollar en de Zuid-Afrikaanse rand.

Maar die beslissing heeft de Zimbabwanen ook niet geholpen. Het gaat nog altijd slecht met de economie en slechts 10 procent van de bevolking heeft een baan. "Er is ook echt geen werk", vertelt Knoppert. "Buiten Harare heb je een gigantisch bedrijventerrein. De gebouwen zijn leeg en vervallen. Er is werkelijk geen bedrijvigheid."

Het lukt de Zimbabwanen dus maar amper om iedere dag weer brood op de plank te krijgen. Hermes: "De meeste mensen zijn afhankelijk van geld dat familieleden in het buitenland opsturen." Maar op het platteland zijn nog steeds anderhalf miljoen mensen die voedselhulp nodig hebben.

De twee experts vinden het zeker niet verrassend dat de Zimbabwanen nu dansend en zingend over straat gaan. "Al 37 jaar zit er geen beweging in de politiek en nu gloort er weer hoop", vertelt Hermes.

Er is een naam die iedere keer opduikt in de berichtgeving over de coup: Mnangagwa. Begin vorige week werd de vice-president ontslagen door Mugabe. "Dat is een grote fout geweest", zegt Hermes. "Mnangagwa geniet veel steun van het leger en het is dom om te denken dat je dan wegkomt met het ontslaan van je grootste concurrent."

Knoppert denkt dat Mnangagwa de nieuwe president wordt. "Ook geen fijne man, want hij knapte alle vuile klusjes op voor Mugabe, zoals de massaslachting van de Ndebele." Maar toch zien de Zimbabwanen hem wel zitten. "Hij geeft veel meer om de economie en daarom gelooft men ook dat hij voor verandering zal zorgen."

Veel potentie

Dat is precies wat het land volgens hem nu nodig heeft. "Zimbabwe heeft heel veel potentie." Zo zit er veel goud en diamant in de grond en is de bodem heel vruchtbaar voor de landbouw. "Er is alleen iemand nodig dit het allemaal faciliteert. Als dat gebeurt, kan het land weer tot grote hoogte stijgen."

Aan de Zimbabwanen zelf zal het in ieder geval niet liggen, zegt Knoppert. "Het zijn hele mooie en lieve mensen. Wat er ook gebeurt, ze blijven altijd positief."