Het leven van Jan Wolkers in 1100 bladzijden, 'zijn geest leeft voort'

• Jeroen Wielaert

  verslaggever

"Hij is altijd gebleven", zegt Karina Wolkers opgewekt. "Hij zweeft ironisch glimlachend, of sardonisch schaterend rond." Het is vlak voor de presentatie van de biografie over haar Jan: Het litteken van de dood. Zijn tiende sterfdag, 19 oktober, was een mooie gelegenheid voor de presentatie in Leiden, stad vol Wolkers-herinneringen.

De golf van publiciteit rond het boek van Onno Blom is een bewijs voor de blijvende betekenis van de veelzijdige kunstenaar die met zijn rebelse en vitale optredens in de herinnering van veel Nederlanders voortleeft. Zijn beroemdste roman, Turks Fruit, wordt wereldwijd nog steeds gretig gelezen.

De vuistdikke biografie was ook het proefschrift waarop Blom donderdagmiddag promoveerde in het Academiegebouw van de Universiteit Leiden. Wolkers had daar in 1963 een expositie van zijn tekeningen en beeldende kunst die geopend werd door Gerard Reve. Het was de eerste keer dat Wolkers in het openbaar verscheen met zijn Karina.

Nu kreeg Blom tijdens de openbare verdediging van zijn proefschrift de interessante vraag in hoeverre de dikte ervan, 1114 bladzijden, maatgevend is voor het belang van het kunstenaarschap van Jan Wolkers. Blom betoogde: "Ook formaat is een maat. Je kunt met dit boek een ruit van een kruidenierswinkel, of een gereformeerde kerk ingooien. Dat zou Jan Wolkers wel leuk vinden."

De Hele Grote Drie

Blom gaat verder: "Destijds was er in de Nederlandse letteren sprake van de Grote Drie: Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve. Wolkers had het dan over de Hele Grote Drie: Remco Campert, Hugo Claus en Jan Wolkers. Hij was vóór alles beeldend kunstenaar, zeker een aanstormend talent. Dat heeft hij laten gaan na zijn schrijversdebuut in 1962, toen hij ineens geen arme beeldende kunstenaar meer was. De beste schilderijen maakte hij voor zichzelf."

Karina Wolkers heeft van hun huis op Texel geen museum willen maken. Ze heeft er meer ruimte geschapen om te leven. "Ik heb hem de eerste twee jaar ontzettend gemist. Ik heb alle afleveringen van Midsomer Murders gezien, ken ze uit mijn hoofd. Jan blijft een inspiratie", zegt ze.

Een onderzoek over de populariteit van Jan Wolkers anno 2017 levert een wisselend beeld op. Een medewerker van de Utrechtse kwaliteitsboekhandel Broese observeert: "Hermans blijft goed lopen, Mulisch ook. Met Wolkers gaat het druppelsgewijs. Misschien zijn Hermans en Mulisch tijdlozer dan Wolkers. Het heeft vermoedelijk ook te maken met leraren Nederlands die meer met Hermans hebben dan met Wolkers. Ik hou wel van hem. Ik denk dat er door deze biografie ook meer belangstelling voor hem komt."

Anne-marie Walgien is docent op een scholengemeenschap in Utrecht. "Vooral Turks Fruit wordt in de derde en vierde klas nog veel gelezen", zegt ze. "Hij staat op de leeslijst als historische schrijver. Af en toe heb je er eentje bij die ver boven zijn niveau wil lezen. Dan komen ze bij je en zeggen ze dat ze weer 100 pagina's van De Ontdekking van de Hemel van Mulisch hebben gelezen. Dat is meer kwantitatief lezen. Wolkers is niet weg. Kort Amerikaans wordt ook nog veel gelezen."

Nog altijd veel gelezen

Charlotte Huisman is hoofd publiciteit van de Bezige Bij, de uitgever van de biografie. "Ik ben niet opgegroeid met Wolkers. De doelgroep is boven de veertig, in alle lagen van de bevolking. In mijn generatie wordt hij veel gelezen voor de lijst. Voor de oudere generatie heeft het denk ik een andere waarde dan voor de jongere", zegt ze. "Door de biografie kan je hem wel veel beter leren kennen. Het leeft heel erg. Hij wordt goed ingekocht door de boekhandel."

Uitgeverij Meulenhoff houdt de belangrijkste titels van Wolkers leverbaar, tot tevredenheid van Karina Wolkers. Ze ontvangt ook nog aardige sommen aan leenrecht van de bibliotheken. Turks Fruit blijft een heel speciaal geval. Daarvan zijn na Wolkers dood vertalingen verschenen in Zuid-Korea, Argentinië, de Baltische Staten, Turkije, Griekenland, de VS en een editie in een prestigieuze Franse reeks.

Karina zegt glunderend: "Turks Fruit maakt echt een wereldreis in vertaling. Ik heb een leuk rijtje vertalingen thuis. Jan zou vooral op die Franse editie geweldig trots zijn geweest. Tijdens zijn leven waren de oplages van zijn boeken enorm, maar daarna treedt toch een soort verzadiging op. Het zijn geen bestselleraantallen meer. Dat is geweest."

Ze is niet verbaasd over de Wolkersiaanse sfeer rond de uitbreng van de biografie. "Die vorm neemt het altijd aan. Zijn geest leeft nog. Zo iemand wordt gemist in dit land. Er is behoefte aan iemand die dingen aan de kaak stelt en bespot. Er wordt niet meer gelachen. Het is allemaal zo ernstig. Er wordt niet meer gerelativeerd. Jan is al met de dood bedreigd in de jaren zestig. Daar lachten we om!"