'Biologische klok is essentieel voor ons voortbestaan'

"Ik ken het werk van de onderzoekers en begrijp goed waarom zij de Nobelprijs voor hun werk hebben gekregen." Dat zegt hoogleraar chronobiologie Menno Gerkema van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij reageert daarmee op de toewijzing van de Nobelprijs voor Geneeskunde aan een Amerikaans drietal.

De winnaars, Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash en Michael W. Young, hebben onderzoek gedaan naar de werking van de biologische klok. Ze ontdekten dat een tweetal eiwitten van grote invloed zijn op ons dag- en nachtritme.

Het onderzoek van de drie Amerikanen is volgens Gerkema van groot belang, omdat de biologische klok essentieel is voor ons voortbestaan. "Hij stuurt allerlei processen in ons lichaam aan, zoals de spijsvertering, de hormoonhuishouding, veel van ons gedrag en onze slaap."

Beter inzicht in de biologische klok heeft ons bijvoorbeeld geleerd dat nachtdiensten slecht zijn voor onze gezondheid. De diensten leiden tot een verhoogde kans op overgewicht, hart- en vaatziekten en diabetes.

"Laten we het voorbeeld van overgewicht nemen", stelt Gerkema. "Als je 's nachts werkt, ligt je spijsvertering grotendeels stil. Maar als je fysiek zwaar werk doet dan vraagt je lichaam om energie en eten. Als je dan inderdaad eet, wordt een deel van het eten omgezet in energie die je direct gebruikt, maar er wordt ook een relatief groot deel opgeslagen, bijvoorbeeld als vet."

Maar hoe moet je dan met die nachtdiensten omgaan? "Zo veel mogelijk je normale eetpatroon aanhouden", zegt Gerkema. "Daarnaast is het verstandig om tussen het werk door een paar keer kort te slapen (powernaps) en om overdag in een koud en donker vertrek te slapen."

Door beter inzicht in onze interne klok, leren we ook op welk moment van de dag medicijnen het beste werken. Gerkema: "Ons lichaam is geen moment hetzelfde. Een narcose of een chemokuur werkt op het ene moment beter dan op het andere moment."

Zeer universeel

De onderzoekers die nu de Nobelprijs krijgen, hebben het mechanisme achter de fluctuatie van het zogeheten per-eiwit in cellen ontrafeld. Daaruit blijkt dat de concentratie van dit eiwit 's nachts wordt opgebouwd en dat die overdag daalt. Als de concentratie per-eiwitten heel erg laag is, komt de productie weer op gang. In het lichaam wordt dat proces gelijkgezet met licht en donker, oftewel de interne biologische klok wordt gesynchroniseerd met de buitenwereld."

"Dit mechanisme is zeer universeel", zegt Gerkema. "Het vindt plaats in iedere cel die een celkern heeft. In alle mensen, alle dieren, alle planten, alle schimmels. Dat maakt de opheldering door Hall, Rosbash en Young zo mooi."