Op pad met het Catalaans verzet: bijna niemand wil voor de camera

• Eva Wiessing

  verslaggever Economie

"We overleggen niks over de telefoon en al helemaal niet via Whatsapp." De organisatie achter het referendum over de onafhankelijkheid van Catalonië is goed georganiseerd, vertelt Jordi. "Geen achternaam, graag." Ze sturen elkaar alleen berichten via kanalen die ze veiliger vinden, zoals Telegram Messenger. "We staan enorm onder druk."

Veel stembureaus zijn door de politie gesloten. Maar op deze locaties blijven dag en nacht activisten, om de politie tegen te houden.

Jordi is directeur van een kleine middelbare school in Barcelona, die door de Catalaanse deelstaatregering is aangewezen als stemlokaal. Wat er morgen in zijn school gaat gebeuren? "Officieel weet ik van niks." Afgelopen dinsdag stonden Los Mossos, agenten van de Catalaanse regiopolitie, aan de deur met een document waarin hij erop gewezen werd dat hij persoonlijk vervolgd kan worden wegens obstructie, ongehoorzaamheid en misbruik van publieke ruimte als hij zijn school beschikbaar stelt als stembureau. Of hij even wilde tekenen.

Sindsdien is hij nog voorzichtiger geworden. "Het is balanceren op een slap koord. Ik zal niet gehoorzamen maar ik voel me bedreigd door de Spaanse Staat."

Niet voor de camera

Ook andere schooldirecteuren die wij spreken deinzen ervoor terug om ons voor de camera te woord te staan. De bezettingen van de scholen en andere openbare gebouwen die morgen dienst doen als stemlokaal zijn dan ook het werk van gewone burgers. Het gaat om zeker duizenden vrijwilligers. Elke wijk blijkt zijn eigen 'Comité ter Verdediging van het Referendum' te hebben.

En dan zijn er de losse groepjes linkse activisten die burgers mobiliseren om de scholen en wijkcentra te bezetten, zodat er morgen gestemd kan worden.

Jaume Domenec leidt ons rond door Sant Andreu, een volkswijk waar veel steun is voor de onafhankelijkheid. "Ik ben al sinds mijn vijftiende politiek actief, toen was Franco nog aan de macht. Verzet was toen levensgevaarlijk. Dat is nu echt niet zo." Jaume lijkt iedereen te kennen in de wijk. Buurtbewoners lopen enthousiast op hem af om hem succes te wensen met de acties.

Er lopen twee gespierde mannen langs. "Stillen", fluistert hij. "Die lopen er altijd zo bij: in spijkerbroek en met een leren tasje om de schouder."

School bezetten

Voor de deur van Escola Mestre Gibert i Camins staan drommen ouders met kinderen. De politie heeft strikte orders gekregen om te voorkomen dat scholen en openbare gebouwen gebruikt worden als stemlokaal. Een van de moeders, Queralt Solé, staat met haar peuter in de armen druk met andere ouders te overleggen. Ze zijn er snel uit: nu de deuren nog open zijn is dít het moment om de school te bezetten. "Als we eenmaal binnen zijn, dan kunnen ze de school niet meer sluiten. Dan kunnen we zondagochtend vroeg de deuren open gooien zodat er gestemd kan worden", legt Queralt uit.

Jaume ziet het allemaal met grote tevredenheid aan. "Ze zijn goed georganiseerd hier. Nu is het zaak om ook ouders van de andere scholen in de wijk te mobiliseren." Een paar straten verderop hebben activisten het buurtcentrum bezet. De muziek staat aan, kinderen doen spelletjes en in de keuken staan vrouwen een maaltijd voor te bereiden.

Ook hier moet zondag gestemd worden. De vraag is alleen nog hoe. Nergens zijn stembussen of stembiljetten te bekennen.

Stembussen

"Hoe we dat gaan aanpakken, is echt geheim", vertelt Jaume. "De politie heeft de afgelopen dagen miljoenen stembiljetten opgespoord en ingevorderd, maar je hebt zo weer miljoenen nieuwe gedrukt", legt hij uit. "Maar waar ze absoluut niet achter mogen komen is waar onze stembussen staan. Zonder stembussen kunnen we niks."

De Catalaanse deelstaatregering heeft geen toestemming van Madrid om de gewone stembussen te gebruiken. Dat is bezit van de nationale regering. Bovendien worden ze bewaakt door de nationale politie. "En wij willen een waardige verkiezing, dus niet met plastic kratten ofzo."

Ook de moeders op school hebben geen idee wanneer de stembussen worden afgeleverd. Kinderen en ouders doen bordspelletjes langs lange tafels. De kleintjes rennen overal doorheen. Af en toe komen vertegenwoordigers van de deelstaatregering kijken hoe het er aan toe gaat. "We hebben ze gevraagd of we nog moeten helpen met sjouwen. Hoe laat alles komt. Maar ze doen heel geheimzinnig. Alles is tot in de puntjes geregeld", zeggen ze.

Maar hun eerste zorg is morgenochtend. De Mossos hebben laten weten dat ze om 06.00 uur in actie komen en alle stembureaus in Catalonië gaan sluiten. Orders van hogerhand.

Maar Queralt is niet bang voor de Mossos. Wel voor de nationale politie die in grote getale naar Catalonië is gestuurd. "We weten niet wat zij gaan doen en dat is gevaarlijker. Er gaan veel geruchten." Maar ze geeft niet op. "We zijn geschiedenis aan het schrijven. Na al die jaren strijd, is dit het moment dat we kunnen stemmen."