Kinderen Rio zijn gewend aan schietpartijen: 'wapens groter dan mijn arm'
"We stonden op het schoolplein, het volkslied werd gezongen, zoals elke ochtend. Ineens klonk er een schot. En toen nog een paar. Iedereen moest naar binnen, naar de veiligste plek van de school: ons klaslokaal."
Die dag lag de 12-jarige Nicolás op de vloer van zijn klaslokaal te schuilen voor de kogelregen buiten. Bendes vochten met elkaar om de macht in de strategisch gelegen favela in Rio de Janeiro. Afgelopen schooljaar moest er vrijwel elke dag wel ergens in de stad tijdelijk een school dicht, omdat er geschoten werd. Duizenden schoolkinderen waren daar de dupe van.
Nu is het nog steeds oorlog rond zijn school, in een van de gevaarlijkste wijken van de stad.
In Parijs kon ik lekker slapen. In Rio lukt me dat niet.
Ester, een meisje van 13, woont in dezelfde wijk als Nicolás, haar klasgenoot. Ze droomt ervan in Frankrijk te wonen. Dankzij de filmclub van de school was ze vorig jaar voor het eerst in haar leven het buitenland. "In Parijs kon ik gewoon lekker slapen. In Rio lukt me dat niet, hier ben ik altijd bang", zegt ze.
Ester loopt 's ochtends op weg naar school steevast langs gewapende bendeleden. "Die hebben hele grote wapens, groter dan mijn arm." Samen met haar klasgenoten maakte ze een film over het leven met geweld. De kinderen van de filmclub weten precies wat ze moeten doen als er wordt geschoten.
"Zorg dat je op de grond gaat liggen", adviseert een van hen. "Niet bij een raam", waarschuwt een ander. "En wat je ook doet: nooit naar buiten gaan", zegt weer een andere scholier.
Overal in de stad is het ruim een jaar na de Olympische Spelen onrustig. De deelstaatregering is failliet en heeft nauwelijks nog geld voor bijvoorbeeld politieagenten. De voormalige gouverneur zit in de gevangenis wegens corruptie. En de stad wordt geteisterd door een vrij ongekende geweldsgolf.
Dit jaar kwamen volgens officiële cijfers al ruim 3000 mensen door geweld om het leven, 102 daarvan waren politieagenten. Gemiddeld zijn er dagelijks meer dan tien schietpartijen. In de arme wijken van de stad bestrijden bendes elkaar én de politie.
Vera Russo, het hoofd van de Roraima school van Nicolás en Ester, maakt zich zorgen. "Het geweld heeft heel veel invloed op onze kinderen. In de eerste plaats natuurlijk omdat de lessen niet doorgaan, dan lopen ze een achterstand op. Bovendien hebben de leerlingen rond zo'n schietpartij concentratieproblemen", zegt ze.
Ester bevestigt dat. "Ik maak mijn huiswerk wel, maar meestal kan ik niet zo goed nadenken. Ik kan me niet concentreren, omdat ik zo bang ben."
Ook Nicolás is bang. "Mijn moeder heeft paniekaanvallen. We woonden eerst midden in de favela, waar altijd geschoten werd. Daarom zijn we verhuisd. Nu woon ik dichter bij school. Hier is het wel ietsje beter, maar ook hier wordt geschoten. Iedere keer als dat gebeurt, is de hele familie over zijn toeren."
Halve dagen
De Roraima school is veel te klein voor de 585 leerlingen die er les krijgen. Om de druk van de ketel te halen gaan de kinderen daarom maar halve dagen naar school. Dat is vrij normaal op openbare scholen in Brazilië, maar Vera Russo baalt ervan. "Mijn school is te klein, ik heb niet genoeg leerkrachten, het gebouw valt van ellende uit elkaar en we hebben niet eens een sportveldje."
Het geweld komt steeds dichterbij, zegt Russo. "Het laatste jaar zien we steeds vaker bendetekens op tafels gekrast, of op de muur getekend. Voor veel leerlingen zijn de criminelen helaas het enige voorbeeld. Ze willen zelf ook bij een bende. Dat is heel moeilijk te bestrijden."
Ester en Nicolás willen in ieder geval niets met de bendes te maken hebben. "Een neef van me is doodgeschoten. Het was een verdwaalde kogel, in zijn hoofd. Zulke dingen zouden niet mogen gebeuren. Het is zo verdrietig", verzucht Nicolás.
"Maar", zegt Ester, "weet je wat zo gek is? Alles went. We zijn wel bang, maar tegenwoordig kijken we echt niet meer op van een schietpartij."
