'Terrorisme is als straattheater en valt of staat bij aandacht'

Het is nauwelijks te voorkomen, de haast onophoudelijke stroom aan nieuwsartikelen, video's en fotoverslagen kort na - alweer - een terroristische aanslag. Ook bij de recente aanslag in Manchester, waarbij 22 mensen om het leven kwamen, was het niet anders.

Nieuwsmedia, ook de NOS, willen zo snel en zo compleet mogelijk melden wat er is gebeurd en maken daarvoor regelmatig gebruik van terrorismedeskundigen, die vaak al kort na de aanslag voorbijkomen op internet, radio of tv.

Maar Rob de Wijk zullen we niet meer zien of horen, zo kort na een aanslag. "Ik doe het niet meer. Vlak na een aanslag is er nog geen informatie bekend en dus kun je slechts speculeren. Daarmee maak je jezelf ongeloofwaardig als deskundige", zegt hij in Met het Oog op Morgen.

IJdelheid

De Wijk is oprichter van The Hague Centre for Strategic Studies, een kennisinstituut dat zich bezighoudt met onder meer internationale en nationale veiligheidsvraagstukken. Hij stoort zich aan de terrorismedeskundigen die meteen na een aanslag opduiken in de media.

"Serieuze collega's zie ik dan afstand nemen, maar ik zie wel mensen verschijnen die ik anders nooit zie. Die willen gewoon graag op radio en tv komen. Het is een soort ijdelheid. Zelf heb ik daar geen last van, ik heb er moeite mee mijn reputatie op het spel te zetten."

Na een optreden in het tv-programma Pauw besloot hij niet meer mee te werken aan zulke verzoeken. "Ik zat daar vlak na de aanslagen in Parijs, eind 2015. Het was daar een en al emotie. Dat is begrijpelijk, maar als duider kon ik daar mijn verhaal niet kwijt."

Toen hij vorige week door verschillende media werd benaderd om de aanslag in Manchester te duiden, bedankte hij dan ook. "Ik werd de ochtend na de aanslag gebeld. Toen wisten we nog niet wat voor aanslag het was, of de dader een eenling was of in een netwerk opereerde en wat voor explosief er was gebruikt. Zolang we dat soort dingen niet weten, kan ik een aanslag niet duiden. Ik heb gezegd dat ze het maar bij een ander moesten proberen."

Het is gevaarlijk om zo snel al iets te willen zeggen over een aanslag, vindt De Wijk. "Er zijn onvoorstelbare fouten gemaakt door collega's van mij. De aanslag op de spelersbus van voetbalclub Borussia Dortmund werd bijvoorbeeld al heel snel toegeschreven aan terreurgroep Islamitische Staat, omdat er bij de bus een brief werd gevonden die zogenaamd van IS was. Maar bij mijn weten is zo'n 'IS-brief' nooit echt van IS. En dat was ook het geval, want het bleek uiteindelijk te gaan om iemand die Borussia Dortmund wilde afpersen."

Terrorisme of misdaad?

Naast het feit dat je zo kort na een aanslag vaak niet meer kunt dan speculeren, speel je er ook terroristen mee in de kaart, denkt De Wijk. "Je geeft ze aandacht en dat is precies wat ze willen."

Dat zei ook de Britse journalist Simon Jenkins in de nasleep van de aanslag in Londen in maart waarbij naast de dader vijf mensen om het leven kwamen. Jenkins had kritiek op de manier waarop Britse media omgingen met die aanslag.

"De BBC speelde het spel mee met de terroristen. Je kunt zo'n gebeurtenis als medium niet negeren, maar je kunt er wel voor kiezen om het niet te bestempelen als terrorisme. Iemand deed iets raars en nu zijn er mensen dood. Dat is heel erg. Het is een misdaad. Maar daar hoef je niet meteen politiek en religie bij te halen."

Ook journalist Joris Luyendijk schreef vorige week in de NRC over het effect van media-aandacht na een aanslag. "Wanneer een terrorist onschuldigen vermoordt zonder dat hier ergens over wordt bericht, is de aanslag volkomen mislukt. Want het doel van terroristen is niet het doden van de tegenstander. Het doel is zoveel mogelijk mensen angst aanjagen. En daarvoor hebben ze de media nodig."

De Wijk sluit zich daarbij aan. "Terrorisme is een wrede vorm van straattheater. Als mensen niet kijken, is de act niet geslaagd. Als iedereen erbovenop springt, ook de deskundigen, speel je de terroristen in de kaart. Je geeft ze een podium."

Zo'n daad helemaal verzwijgen in de media is niet de oplossing, zegt De Wijk. "Doe er wel iets aan, maar houd het feitelijk. Geef de terroristen zo min mogelijk aandacht. Wees terughoudend. Maak zo'n verschrikkelijke daad zo onzichtbaar mogelijk."