'Oude Grieken en Romeinen kunnen ons over innovatie leren'
Lambert Teuwissen
Redacteur
Lambert Teuwissen
Redacteur
Wat heeft een oude Griekse drachme gemeen met een sms'je? Of een elektrische auto met middeleeuwse drukletters? Het waren allemaal ooit revolutionaire ideeën die breed geaccepteerd werden door het publiek. Inzicht in hoe dat proces in de Klassieke Oudheid verliep, kan ons in de moderne tijd nog steeds helpen, meent de Leidse hoogleraar Ineke Sluiter.
Het team van Sluiter en André Lardinois van de Radboud Universiteit krijgt vanmiddag een van de zes prestigieuze Zwaartekrachtpremies van het ministerie van Onderwijs. Voor de komende tien jaar is er 18,8 miljoen euro beschikbaar om te onderzoeken hoe innovaties bij de oude Grieken en Romeinen werden 'verankerd' in de samenleving.
"Wij kijken naar de processen uit de Oudheid. Je ziet dat mensen op een bepaalde manier het nieuwe steeds in verbinding brengen met iets wat hun vertrouwd is. Dat 'verankeren' kun je in de moderne tijd ook doen."
"Je kunt de lessen natuurlijk niet een op een overnemen. We zeggen niet: laten we ons organiseren zoals in het Romeinse Rijk. Maar je kunt wel kijken naar hoe er in de Oudheid werd omgegaan met het oude en het nieuwe. De manier waarop we dat analyseren, kun je gebruiken in de moderne tijd."
Nieuwe dingen verbinden we met het vertrouwde. En op een gegeven moment fossiliseert dat.
Als voorbeeld geeft Sluiter de oude Griekse munten. "Op een gegeven moment ging men in Athene op grote schaal muntgeld gebruiken. Een manier waarop ze dat vertrouwder maakten, was door de godin Athena erop af te beelden. Dan wordt zo'n munt onder goddelijke bescherming geplaatst. Op onze gulden stond ook nog steeds 'God zij met ons', en 'In God we trust' op de dollar."
Tegenwoordig maken apps nog steeds gebruik van dergelijke beeldtaal om vertrouwen te creëren. "Kijk naar je mobieltje: als je een sms wilt versturen, is het icoontje een papieren envelop. Dat gebruiken we helemaal niet meer, maar het is een manier om wat we nu digitaal doen te verbinden met het vertrouwde. En op een gegeven moment fossiliseert dat. "
Bij de boekdrukkunst gebeurde iets soortgelijks. "Door die uitvinding konden ze met volstaan met 26 losse letters. Maar ze maakten nog steeds ingewikkelde letterverbindingen omdat die letters in handgeschreven boeken ook zo aan elkaar werden geschreven. Dat waren ze gewend, dus zo moest het er ook uitzien."
Sluiter vergelijkt het met een elektrische auto. "Als je daarmee gaat tanken, steek je eigenlijk alleen een stekker in een stopcontact. Maar het ziet eruit alsof je met een vulpistool benzine tankt en je doet het op dezelfde plek waar vroeger de benzinedop zat."
We hebben de neiging om innovatie allemaal te delegeren naar de technische wetenschappen.
Volgens Sluiter zijn classici bij uitstek geschikt voor dit onderzoek. "We hebben de neiging om innovatie allemaal te delegeren naar de technische wetenschappen. Die doen voortreffelijk werk, maar innovatie raakt de maatschappij in de breedte: je kunt ook politiek innoveren, religie, kunst. Classici bestuderen de maatschappij in zijn geheel, dus dat kunnen wij makkelijk zien."
De Zwaartekrachtpremie is onmisbaar voor dergelijk onderzoek. "We zijn best goed in het bij elkaar sprokkelen van kleinere subsidies, maar je moet elke keer laten zien dat je een nieuw idee hebt. Als je dus met een grote groep mensen één nieuw idee wil uitwerken, kun je die claim niet maken. Dit moet je dus in een keer van de grond trekken. De omvang van dit project zou echt onmogelijk zijn geweest op een andere manier."
Ook de bèta-wetenschappen zullen uiteindelijk weer profiteren van dit onderzoek, voorspelt Sluiter. "Veel andere aanvragen voor een Zwaartekrachtpremie houden zich bezig met fundamenteel onderzoek, waarvan men hoopt dat er in de toekomst iets ontdekt wordt waar een toepassing voor is. Op het moment dat die toepassing in beeld komt, kan ons onderzoek helpen."
Sluiter heeft er duidelijk zin in om samen met de andere uitgekozen wetenschappers de premie vanmiddag in ontvangst te nemen op een ceremonie in Den Haag. "Het is natuurlijk een prachtige bekroning, we hebben een hele tijd gewerkt aan de aanvraag", zegt Sluiter over de toekenning. Om er lachend aan toe te voegen: "Maar je moet je ook realiseren dat het echte werk nu pas gaat beginnen."