'Erdogans agressieve campagne trok Turken over de streep'

"Dit land zal niet verliezen van de christenen, of van het kruis. Dit is het land van de maan", riep een Erdogan-aanhanger in een conservatieve wijk van Istanbul gisteravond. De overwinning van de president bij het referendum over de nieuwe grondwet werd tot diep in de nacht groot gevierd bij zijn aanhangers, merkte verslaggever Jeroen de Jager in de stad. "Ottoman komt weer terug. De Ottomanen gaan weer groot worden. We gaan weer bloeien, word wakker Europa", schreeuwde iemand anders.

Een nee-stemmer denkt dat de gevolgen minder desastreus zijn. "Alles zal een beetje blijven zoals het is. Er zijn veel landen met presidentiële systemen, daar zijn ook geen problemen, dus het zal hier ook wel loslopen."

Tot midden in de nacht werd er gedemonstreerd door zowel het ja- als het nee-kamp, zag ook correspondent Lucas Waagmeester. "Erdogan heeft het land verdeeld in twee kampen. Aan de ene kant zijn aanhang en aan de andere kant de oppositie en het Westen, die hij de anti-Turkse krachten noemt. Dus de mensen die naar die woorden luisteren, en die zijn teksten bloedserieus nemen, stonden gisteren op straat."

Er is natuurlijk ook veel aanhang die niet luistert naar zware retoriek, maar andere redenen heeft gehad om toch hem te steunen, zegt Waagmeester. "Maar dit is natuurlijk wel het gevoel: de basis van Erdogans aanhang vierde feest."

Tegenover het feest stond ook protest, op veel plekken gingen mensen met potten en pannen de straat op. "Ik liep terug van de locatie waar ik live op televisie was geweest, en kwam groepen jongeren tegen die diep in de nacht aan het protesteren waren. In de progressieve wijk Kadiköy in de Aziatische kant van de stad was een heel grote demonstratie waar duizenden mensen door de wijk liepen. Ze riepen leuzen als: Erdogan is een dictator, hij moet weg."

President Erdogan won met zo'n 51 procent van de stemmen nipt, maar volgens hoogleraar Turkse taal en cultuur (Universiteit van Leiden) Erik-Jan Zürcher is de overwinning een voorbeeld dat de campagne van Erdogan heel effectief is geweest. "Zijn agressieve campagne met alle aanvallen op Europa, Nederland en Duitsland heeft de Turken over de streep getrokken."

Zürcher zei in het NOS Radio 1 Journaal dat de verdeeldheid in Turkije alleen maar groter is geworden door de uitslag van het referendum. "De regering zal zeggen: het volk heeft gesproken, omdat de meerderheid heeft gesproken. Hij gaat dit uitvoeren alsof hij de hele bevolking achter zich heeft. Dat terwijl de nee-stemmers het bijna hebben gehaald, en voor het eerst in 15 jaar heeft de partij van Erdogan in de grote steden verloren. Voor de oppositie is dat toch een signaal dat er iets in beweging is gezet."

Ook correspondent Waagmeester trekt die conclusie. "Er is echt wel iets gebeurd gisteren, het is echt een breuk in 15 jaar macht voor Erdogan. De oppositie heeft weer iets om zich aan vast te houden, er gloort weer hoop."

De oppositie vertrouwt de uitslag niet en eist een hertelling. Dat is zeer ongebruikelijk in Turkije, vertelt Waagmeester. "De oppositieleider ging gisteren de Kiesraad te lijf, dat is ook duidelijk een breuk met het verleden. Het instituut en de uitslag werden eigenlijk altijd geaccepteerd, maar nu niet."

Een van de redenen is dat de Kiesraad stembiljetten zonder officiële stempel heeft goedgekeurd. Ook waren er kleine opstootjes in stembureaus, waren er meldingen van waarnemers die geïntimideerd zijn en zou er collectief zijn gestemd. "Daardoor krijgt de uitslag wel de smaak van een betwiste verkiezingsuitslag", zegt Waagmeester.