'Voor journalisten is het met nepnieuws elke dag 1 april'

"Meer dan 1700 e-mails bewijzen dat Hillary Clinton wapens aan IS in Syrië heeft verkocht."

Op een dag als deze klinkt deze kop als een 1-aprilgrap: maar dat is het niet. Het is nepnieuws, en op sociale media zien sommigen het als waarheid.

Maar toch zijn 1 april en nepnieuws twee heel verschillende dingen, zegt Peter Burger, onderzoeker van broodjeaapverhalen. "De neppe verhalen op 1 april en nepnieuws staan los van elkaar. 1 april is traditie. Die dag is ontwikkeld tot een dag om onschuldige grappen van bedrijven en media een podium te geven."

Nepnieuws, daarentegen, is elke dag van het jaar te vinden, zegt Burger. "Voor journalisten is het elke dag 1 april. Die moeten dagelijks opletten en kijken of iets wel echt nieuws is."

Daarbuiten is er ook een significant verschil tussen nepnieuws en 1-aprilgrappen. "Nepnieuws zijn vooral negatieve berichten, gericht op het bang maken van mensen. Terwijl 1-aprilgrappen juist positief zijn en mensen aan het lachen maken." Want negatieve grappen op 1 april werken niet, zegt Burger. "Kijk maar naar de grap van het Eindhovens Dagblad in 1947. Daardoor raakte de krant 1500 abonnees kwijt."

Het is daarom ook beter dat nieuwsmedia alleen een overzicht maken van de leukste grappen op 1 april (zoals ons overzicht over chocomelkcondooms en zelfrijdende winkelwagens) en niet zélf een grap maken, zegt Burger. "Zo wordt het wantrouwen in de media alleen maar groter. Het is beter als nieuwsmedia gewoon doen wat ze elk jaar doen: dat overzichtje maken."

Op 1 april wordt bijna alleen nog maar aan marketing gedaan, zegt de grappenexpert. "Het is geen volkssport meer. Het is de dag geworden van de beste inhaker van een bedrijf. Misschien dat een kind nog roept: 'hé, je veter zit los!' Maar verder doet niemand er nog iets mee. Daarom is het voor mensen ook wel makkelijk om het verschil te zien tussen een grap (van een bedrijf) en nepnieuws."

Dit zijn de leukste 1 april-grappen van vandaag:

Sommige bedrijven hebben het er wel moeilijk mee om mensen te overtuigen van de echtheid van hun persberichten, blijkt uit navraag. ADC Archeoprojecten vond het lastig om journalisten te overtuigen van het nieuws dat er archeologische vondsten in Tiel waren gedaan. "Jullie waren wel huiverig", zegt persvoorlichter Nanny Roelen van de gemeente Tiel. "'Het is toch geen grap, hè?', werd vaak gevraagd. Maar jullie stonden er wel toen er opnames gemaakt mochten worden."

Ook Kees Klesman, directeur van Club van Elf (vereniging van de grote dagattractiebedrijven), werd die vraag gesteld afgelopen week. Hij bracht het nieuws over het rookverbod in de wachtrij van attractieparken naar buiten. "De datum waarop het rookverbod ingaat is natuurlijk 1 april, de dag waarop pretparken openen. Daarom werd de vraag zeker gesteld."

Maar bij beide nieuwtjes zag de pers snel genoeg in dat het nieuws echt waar was. "Zo'n rookverbod is natuurlijk ook te serieus voor een 1-aprilgrap", zegt Klesman.

Burger houdt voor Facebook nepnieuws in de gaten. Hij heeft geen toename in neppe artikelen gezien in de weken richting 1 april. "Maar de aandacht voor nepnieuws gaat sowieso afnemen. De piek op Google gaat alweer omlaag."

De neppe nieuwtjes zullen nog wel gebruikt worden om geld mee te verdienen of als politiek bindingsmiddel, zegt hij. "Maar het is ook een mediahype. Dus over een tijdje zullen we er veel minder over horen."