Demonstrerende Wit-Russen voelen zich geen profiterende parasieten
"Wij zijn geen parasieten!" en "Geef ons werk!" Dit soort leuzen galmen door de straten van Wit-Rusland, waar duizenden mensen de afgelopen tijd de straat op gingen om te demonstreren. Het zijn de grootste straatprotesten in jaren, in het land dat ook wel 'de laatste dictatuur van Europa' genoemd wordt.
De demonstraties zijn opvallend. De mensen in Wit-Rusland gaan bijna nooit massaal de straat op. Ook wordt er nu voor het eerst sinds 1991 buiten Minsk geprotesteerd. Er zijn naar schatting 200 activisten opgepakt, waarvan 26 mensen volgens de veiligheidsdienst KGB in het bezit waren van granaten. De frustratie van de demonstranten zit diep. Maar wat is er eigenlijk aan de hand in het land?
De directe aanleiding voor het protest is een arbeidswet uit 2015, die werklozen een speciale belasting oplegt die voor veel mensen voelt als een boete: de zogenoemde 'Parasietenbelasting'. De eerste acceptgiro's om die belasting te betalen vielen begin dit jaar bij mensen op de deurmat en veroorzaakten direct onrust.
Inmiddels heeft president Loekasjenko de uitvoering van de wet in de ijskast gezet. Maar achter de schermen speelt er veel meer. De beroerde staat van de economie bijvoorbeeld en het grote gebrek aan vrijheid. Dus gaan mensen alsnog de straat op, om te protesteren tegen het bewind van Loekasjenko.
Mensen in Wit-Rusland die minder dan 183 dagen in een jaar werken, moeten een soort boete van omgerekend 215 euro betalen. De redenering van de overheid is dat zij geen (of minder) belasting betalen, maar wel een beroep kunnen doen op bijvoorbeeld gezondheidszorg of onderwijs. Dat wordt in Wit-Rusland gezien als 'parasiteren'. Het is ook een manier om zwart geld aan te pakken. Een onderzoek van de Wereldbank in 2014 liet zien dat ongeveer de helft van het binnenlands product van het land in de schaduweconomie wordt verdiend en daardoor loopt de regering veel belasting mis.
Maar de mensen die onder de wet vallen, voelen zich gebrandmerkt; alsof ze voor de lol geen werk hebben en thuis zitten - en daar dan ook nog eens voor gestraft worden. Het feit dat ze nu 'als parasieten' aanslagen op de deurmat kregen was voor veel mensen de druppel.
De woede over die parasietenbelasting is groot, maar er speelt meer. Mensen voelen zich niet vrij in het land en de economie krimpt al twee jaar enorm. Het was al nooit echt een vetpot in Wit-Rusland, maar mensen hadden in ieder geval wel een inkomen en zekerheid. Die zekerheid is sinds twee jaar weggevallen door de crisis.
Bovendien moet Minsk sinds kort meer betalen voor olie uit Rusland en dat drukt nog eens extra op de begroting. Al die factoren voelen de Wit-Russen in hun dagelijks leven: in de werkgelegenheid, het onderwijs en de gezondheidszorg.
In principe is iedere demonstratie in Wit-Rusland bijzonder, want zo vaak gaan de mensen in het land de straat niet op. Er zijn oplevingen van de oppositie geweest, in 2006 en 2011, beide keren na beschuldigingen van verkiezingsfraude.
Opvallend is wel dat er de afgelopen weken ook veel buiten de hoofdstad Minsk is geprotesteerd, dat gebeurde in eerdere jaren vrijwel niet. Het toont aan dat de frustratie diep zit.
President Loekasjenko heeft de afgelopen jaren geprobeerd in het gevlij van de Europese Unie te komen. Hij liet gevangen oppositieleiders vrij, hij stelde zich ineens kritischer op ten opzichte van grote broer Rusland en daar hoorde ook een wat minder strenge houding bij ten aanzien van de vrijheid van meningsuiting.
Maar als het Loekasjenko te bar wordt, dan grijpt hij keihard in. Dat gebeurt nu ook al. Een groot aantal activisten is gearresteerd. Het is niet helemaal uitgesloten dat daar druk van Moskou achter zit. Het Kremlin moet er niet aan denken dat er in Wit-Rusland iets soortgelijks gebeurt als in Oekraïne in 2014: een langdurige opstand en een president die verjaagd wordt. Die kans is in Wit-Rusland overigens niet zo heel erg groot.
Op Twitter zijn er filmpjes te zien waaruit blijkt dat de toegangswegen naar Minsk zijn afgesloten. Dit zou een teken kunnen zijn dat de demonstraties geen schijn van kans hebben.
Die term, 'de laatste dictatuur van Europa', is de wereld in geholpen door Condoleezza Rice, minister van Buitenlandse Zaken onder George W. Bush. Het is een wat merkwaardige term, want er zijn wel meer landen in Europa die niet bepaald democratisch bestuurd worden. Hoe dan ook, Loekasjenko mag de teugels dan af en toe een klein beetje laten vieren, het is hij, en hij alleen, die bepaalt tot hoe ver dat gaat en hoe lang het duurt. Het hele land is ingericht naar zijn ideeën en hij is de enige die erover gaat.
