Friese 'mienskip' verdeeld over Leeuwarden als cultuurhoofdstad EU

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

In Friesland is de mienskip nog verdeeld. En dat terwijl ze in Brussel positief zijn. Daar zijn ze tevreden met de vorderingen die Leeuwarden maakt met de voorbereidingen als Europese Culturele Hoofdstad voor 2018. Mogelijk krijgt Leeuwarden als bonus de Melina Mercouri-prijs als extra erkenning: 1,5 miljoen euro. Dat is wel veel minder dan het tekort dat de organisatie nog moet wegwerken.

Leeuwarden was in september 2013 in grote euforie. De stad troefde grote binnenlandse concurrentie af: Eindhoven, Maastricht en Utrecht. Onvermijdelijk kwamen ook de fricties.

Een van de eerste die daar mee te maken kreeg was schrijfster en cultureel adviseur Rudi Wester, in 1943 geboren in Leeuwarden. Zij verhuisde als 18-jarige naar Amsterdam.

De Friese gedeputeerde Jannewietske de Vries vroeg haar voor het comité dat ijverde voor Culturele Hoofdstad. Wester ondervond al spoedig de Friese scepsis, er werd benepen en bangig gereageerd. In 2015 haalde ze in haar kritische Slauerhoff-lezing een slogan aan: "Het is nooit wat met Liwwarden en het sal nooit wat wurde".

Wester was inmiddels op een zijspoor geschoven. Ze werd als een Amsterdamse cultuurbobo beschouwd. Binnen de projectorganisatie kwam het ook tot wijzigingen. Er was nergens een Fries te vinden die genoeg expertise had om aan de enorme opdracht te voldoen.

Daarom trad in het voorjaar van 2016 de Vlaming Lieven Bertels aan, een culturele fixer met ruime internationale ervaring bij het concertgebouw in Brugge, het Holland Festival en het Festival van Sydney.

Bertels was er sterk voor om mienskip uit te breiden naar iepen mienskiep, een meer naar buiten gerichte binding, 'een soort 2.0'. In die variant werkt hij als Belg nu met een team met mensen uit Spanje, Engeland en Nederland. Het gaat allemaal om culturele traditie, een Europese dynamiek die een inhaalslag is voor heel Friesland, en daarmee het hele noorden van Nederland.

Daar vooral zit de pijn en het wantrouwen op het Friese platteland. Kunstenaar en streekzanger Gerrit Breteler (62) is daar een krachtige vertolker van. In zijn boerderij boven Dokkum legt hij uit: "De laatste dertig jaar is Friesland enorm veranderd. Friesland was een cultuur van koeien. Die agrarische cultuur is geïndustrialiseerd en daardoor is er structureel ontzettend veel veranderd op het platteland."

En daar kwam de secularisatie bij. 'De 'rapen waren gaar' toen God verdween uit Jorwerd. Dorpen liepen leeg en scholen verdwenen uit de dorpen.

"De kerk verdwijnt niet, maar de inhoud van de kerk verdwijnt wel, ze staan allemaal leeg. Dus de gemeenschapszin die er was is compleet veranderd. Wat die dorpen wel bond en bindt nog steeds zijn de koren, de korpsen en het toneel. Dat is niet hip, maar dat is precies wat die Friese cultuur is. Meer hoeft het ook niet te zijn."

Het ging al eerder fout, volgens de betrokken kunstenaar. Ook op muziekscholen, koren en korpsen werd enorm bezuinigd. Volgens Breteler zijn dat juist dé machines die de gemeenschap overeind houden.

"Dan denk ik: hoe kan dat nou, wat voor pretentie heb je dan als boerenprovincie met cultuur, als je je eigen cultuur bij voorbaat de nek omdraait en dan komen er allemaal mensen van buiten die grote cultuur komen brengen met fonteinen."

Breteler treedt regelmatig op en merkt in ieder stadje dat er onvrede heerst bij de Friezen over die fonteinen. "Ik snap de reactie van de buitenstaanders wel, zo van: 'Die Friezen moeten niet altijd zo zeiken, want dan hebben ze een keer de aandacht en dan willen ze het weer niet.' Er is hier wel een cultuur, maar dat is een cultuur van een ander niveau. Je moet geen grote broek aantrekken, want dat past hier niet."

Spanning

De Fries-Europese Projectorganisatie houdt kantoor in de voormalige gevangenis van Leeuwarden. Lieven Bertels is er op zijn gemak. Hij is niet onder de indruk van de kritiek dat hij in een elitair, gesloten bolwerk zit.

Hij zegt: "Er zijn heel weinig geheimen, geen lijken in de kast. Dat er altijd spanning zit in zo'n project is normaal. Dat je altijd mensen hebt die wat tegendraadser zijn en er andere ideeën over hebben is heel normaal. Het is financieel ook een ambitieus project en waar grote sommen geld over tafel gaan wordt er soms wel eens wat harder geroepen."

Bertels kent de emoties van de mienskip uit het platteland. Hij keert zich tegen het idee dat er geld wordt weggehaald bij de bibliotheken en de fanfares ten gunste van dat megalomane project in Leeuwarden.

Aanvankelijk dacht de projectgroep wel bij al die gemeenten een beetje cultuurgeld en sociaal geld weg te halen voor Leeuwarden als Culturele Hoofdstad, maar dat is uiteindelijk nooit gebeurd.

"Sterker: die gemeenten gaan zelf investeren in hun eigen projecten. In tegenstelling tot andere Culturele Hoofdsteden is het Project Leeuwarden-Friesland 2018 juist heel sterk bezig met wat er bij de burger zelf leeft, bij die mienskip zelf. We hebben 45 officiële projecten, maar ook al meer dan 800 mienskipsprojekten. Onze mensen zijn deze week op een reisbeurs geweest in Berlijn. Friesland zit in de lift als bestemming.”