10 jaar na de dood van Saddam Hussein: is Irak er beter van geworden?

Het is 30 december 2006. Terwijl Saddam Hussein met een strop om zijn nek de sjahada reciteert, de islamitische getuigenis, wordt het houten platform waarop hij staat onder hem vandaan getrokken. Enkele seconden later is hij dood.

Ruim drieënhalf jaar daarvoor valt een internationale coalitie, geleid door de VS en het Verenigd Koninkrijk, Irak binnen. De invasie begint op 20 maart 2003, het begin van de Tweede Golfoorlog. Aanleiding voor de inval zijn onder meer de aanslagen van 11 september 2001 en Husseins vermeende banden met al-Qaida, de terreurorganisatie die verantwoordelijk is voor de aanslagen.

In december 2003 wordt Hussein opgepakt. "Ladies and gentlemen, we got him", spreekt Paul Bremer, de Amerikaanse bewindvoerder in Irak. Sinds het begin van de invasie zit Hussein al ondergedoken. Hij wordt verraden door een familielid en uiteindelijk gevonden in een ondergrondse ruimte bij een boerderij in de buurt van de stad Tikrit. Hij krijgt de doodstraf nadat hij schuldig wordt bevonden aan misdaden tegen de menselijkheid, onder meer vanwege gifgasaanvallen tegen Koerdische burgers.

Anno 2016 wordt er in Irak met gemengde gevoelens teruggekeken op de dag van de executie, vandaag precies tien jaar geleden. "De vreugde was overweldigend", zegt Zaid Ridha (23) tegen CNN. Hij was 13 jaar toen hij op televisie zag hoe Hussein werd opgehangen.

Hij kan zich de blijdschap goed herinneren. "Iedereen ging de straat op, overal klonken vreugdeschoten. Iedereen lachte. Het was een bijzondere dag. Mijn vader zei dat hij al tientallen jaren op deze dag had gewacht. We hadden zoveel geleden. Hussein heeft vreselijke misdaden begaan. Niet alleen in Irak, maar ook in onze buurlanden. Voordat hij werd opgepakt, stond op alle schoolboeken een afbeelding van Hussein. 'Daar hoef ik nu nooit meer naar te kijken', dacht ik toen hij was verdreven."

Ook de 41-jarige Na'eem al-Zubaidi weet nog dat hij aanvankelijk verheugd was. Hij is hoogleraar aan de universiteit van Najaf, een stad die door sjiieten als heilig wordt beschouwd en zwaar te lijden had onder het soennitische regime van Hussein. "Zeker hier in Najaf waren de meeste mensen uitzinnig toen het nieuws bekend werd. Overal werd euforisch in de lucht geschoten."

Maar al snel verdween de blijdschap. "Ik was teleurgesteld toen ik op televisie de beelden van de executie zag. Hussein was een misdadiger en hij verdiende het te sterven, maar dan wel op een manier die recht doet aan alle slachtoffers die hij had gemaakt. En niet op de manier zoals toen op tv te zien was."

Vernedering

Ook Amina Ahmad (27) houdt een bittere nasmaak over aan de executie. "Ik huilde toen ik de beelden zag. Het voelde alsof ons hele land werd geëxecuteerd. Ik weet dat hij een dictator was, maar hij was wel onze president. Hij was Irak. Als andere landen dan binnen komen vallen, hem oppakken en hem doden, dan voelt dat als een vernedering."

Ahmad woonde in Mosul, maar toen terreurorganisatie Islamitische Staat twee jaar geleden die stad veroverde vluchtte ze naar het meer oostelijk gelegen Erbil. "Nu heerst er complete chaos in het land. Het is niet beter geworden. Alles is verwoest."

Midden-Oosten-correspondent Sander van Hoorn herkent het verdeelde beeld onder Irakezen over het land voor en na de executie van Saddam Hussein. "Onder veel bevolkingsgroepen, ook sjiieten en Koerden, zie je een zekere hang naar het tijdperk van Saddam Hussein. Het leven onder een dictator was natuurlijk niet alles, maar de vrees voor één man was op een bepaalde manier wel overzichtelijk. Zolang je je mond hield, was je veilig en kon je een leven opbouwen."

Nu bestoken allerlei groeperingen elkaar in Irak. "De mensen zijn nu constant bang dat er een mortier op hun dak valt. Het is fijn om verlost te worden van een dictator, maar dit is niet wat de mensen wilden. Ook in andere landen in de regio heb je het zien gebeuren als de leider werd afgezet: Kadhafi in Libië, Mubarak in Egypte en Saleh in Jemen."

Het westerse ingrijpen in Irak heeft het dan ook niet veel beter gemaakt voor veel Irakezen, zegt Van den Hoorn. "Met het oppakken van Hussein en het verbieden van zijn Baath-partij werd het hele institutionele hoofd van het land afgehakt. Dat heeft schade aangericht. Het publiceren van de beelden van de executie heeft Hussein de status van martelaar gegeven. Achteraf kun je dus zeggen dat het verkeerde beslissingen waren, maar de vraag zal altijd blijven: had je dat vooraf kunnen weten?"