'Het Internationaal Strafhof heeft zichzelf kwetsbaar gemaakt'

Misschien is hij even winkelen? Of zit hij op zijn hotelkamer? De Zuid-Afrikaanse regering hield zich van de domme vorig jaar, bij het bezoek van Omar al-Bashir. De Sudanese president was in het land voor een top van de Afrikaanse Unie en omdat hij wordt gezocht door het Internationaal Strafhof had Zuid-Afrika hem moeten oppakken.

Nog terwijl een rechter in Pretoria aandrong op de arrestatie van het Sudanese staatshoofd, verliet Bashir via een luchtmachtbasis het land in alle stilte in zijn privéjet. Hij werd in Khartoum als een held binnengehaald.

Zuma's beslissing om uit het Strafhof te stappen is een gevolg van die zaak. Zuid-Afrika wil niet meehelpen om een zittend staatshoofd ten val te brengen, luidt het.

"Dat bedenken ze nu pas, 14 jaar nadat ze het verdrag hebben geratificeerd? Het is een beetje een gelegenheidsargument", denkt correspondent Bram Vermeulen. "Zuid-Afrika was eerst een gidsland op het continent op het gebied van mensenrechten, maar de regering sluit zich nu aan bij de groeiende weerzin onder Afrikaanse leiders tegen het Strafhof."

"De beslissing speelt in op de gevoelens van veel Afrikanen, die het hof bevooroordeeld vinden. Alle verdachten die zijn aangeklaagd komen uit Afrika, nog nooit is een westerse leider aangeklaagd, bijvoorbeeld voor de invasie in Irak", stelt Vermeulen. "Het Strafhof heeft zich kwetsbaar gemaakt door alleen Afrikaanse verdachten aan te klagen."

Helemaal terecht is dat verwijt niet, zegt journalist Tjitske Lingsma, die het boek All Rise! schreef over het Strafhof. "Er waren onderzoeken in nogal wat Afrikaanse landen, maar sinds kort wordt ook Georgië onderzocht. Bovendien zitten bijvoorbeeld Colombia, Afghanistan, Palestina en zelfs Engeland nog in de wachtkamer."

Toch leeft het sentiment in meer Afrikaanse landen. Burundi kondigde deze week ook aan het Strafhof te willen verlaten en er wordt gespannen gekeken of bijvoorbeeld Kenia, Uganda en Namibië zullen volgen, alle criticasters in het verleden.

"Je moet wat met die onvrede", zegt Lingsma. "Achter de schermen wordt er heel veel gemasseerd en zijn er bezoeken aan Afrikaanse landen. Er wordt gepraat om hen binnen boord te houden."

Lingsma noemt het opvallend dat het juist bij Zuid-Afrika niet lukte. "Het is merkwaardig, omdat er niet eens Zuid-Afrikanen terechtstaan of onderzocht worden. Het gaat om het niet uitvoeren van een arrestatiebevel."

Bovendien, zegt Vermeulen, zag Zuid-Afrika zich juist als een gidsland op het gebied van internationaal recht. Denk aan de waarheidscommissies of de befaamde rechter Goldstone, die veel voor het internationaal recht heeft gedaan. "Het is een enorme breuk met het verleden van het land."

Vermeulen durft daarom nog niet te speculeren over of het Zuid-Afrikaanse parlement hiermee akkoord zal gaan. Zuma zal onder grote druk komen te staan, internationaal en in het land zelf, om lid te blijven. "Ik denk dat Zuma zich aansluit bij het populistische gevoel dat ook elders in Afrika leeft. Het kan best een grote pr-stunt zijn."