Nieuwe orgaandonatiewet: wat, waarom en wanneer?

Lange tijd leek het niet te gaan gebeuren, maar vandaag heeft de Tweede Kamer toch ingestemd met een wetsvoorstel voor een nieuw donorregistratiesysteem. Initiatiefnemer D66 spreekt van 'actieve donorregistratie', maar wat houdt het precies in? Vijf vragen, en antwoorden, over het aangenomen voorstel.

Wat is dat nieuwe wetsvoorstel precies?

Voortaan wordt aan alle Nederlanders ouder dan 18 via de post gevraagd of ze wel of geen orgaandonor willen zijn. Als ze na twee brieven niet hebben gereageerd, worden ze als donor geregistreerd. Bij die mensen komt 'geen bezwaar' te staan in het donorregister, daarmee zijn ze in principe orgaandonor. Ze krijgen daar bericht van, per post, en de keuze kan altijd nog worden gewijzigd.

Mensen die wel reageren, kunnen 'ja' of 'nee' invullen, of per orgaan en weefsel aangeven of ze het al dan niet willen afstaan. Ook kunnen mensen invullen dat ze willen dat iemand anders de keuze voor hen maakt na overlijden.

Is 'geen bezwaar' dan precies hetzelfde als 'ja'?

Nee, tussen die twee wordt onderscheid gemaakt in het donorregister. Bij mensen met 'geen bezwaar' moeten familieleden na overlijden in principe accepteren dat er organen en weefsels worden weggehaald. De wet laat wel een mogelijkheid om dat tegen te houden. Nabestaanden moeten dan aannemelijk maken dat de overledene echt geen donor had willen zijn, maar dat hij of zij bijvoorbeeld de post niet had geopend.

Dit laatste punt is een aanpassing van het originele D66-plan van Tweede Kamerlid Dijkstra. De Raad van State oordeelde in 2014 dat D66 meer aandacht moest geven aan de belangen van de nabestaanden.

Met de nieuwe regelgeving zou het volgens sommige deskundigen wel kunnen zijn dat de familie in de praktijk een grotere rol kan spelen dan in die wet is omschreven. Oftewel: als de familie tegen blijkt te zijn, zullen veel artsen waarschijnlijk niet zomaar organen of weefsels weghalen voor donatie.

En is dat nou zo anders dan de oude wet?

In Nederland geldt sinds 1998 de Wet op orgaandonatie. Hierin staat dat iedereen die wilsbekwaam is toestemming kan geven voor het weghalen van organen en weefsel na overlijden. Ook kunnen mensen aangeven, net als in het nieuwe plan, dat een ander de beslissing moet nemen. Het grote verschil met de nieuwe wet is dit: als er niets is vastgelegd, wordt de beslissing nu overgelaten aan nabestaanden.

Ok, wat levert de nieuwe wet dan op?

Meer donororganen, hopen de voorstanders. Op dit moment staat zo'n 40 procent van de Nederlanders in het donorregister. Dit betekent niet dat al die mensen donor willen zijn. Een aantal van die mensen heeft juist aangegeven geen weefsels of organen af te willen staan, of de beslissing over te laten aan iemand anders.

Als het nieuwe systeem in is gegaan, staat in principe 100 procent van de Nederlanders in het register. Uit onderzoek naar vergelijkbare 'actieve donorregistratie-systemen' in andere landen blijkt dat het aantal donoren structureel stijgt.

Er komen dus meer orgaandonoren, is de verwachting. De eerste helft van dit jaar overleden er 57 mensen die op een wachtlijst stonden voor een orgaan. De verwachting is dat dat aantal daalt met het nieuwe systeem.

De wet is dus aangenomen door de Tweede Kamer, wanneer kunnen we die donorbrief verwachten?

Nou voorlopig nog niet. We hebben namelijk ook nog de Eerste Kamer waar de wet doorheen moet. In de Tweede Kamer was het al krap vandaag: 75 leden stemden voor en 74 tegen.

Opvallend: Wassenberg van de Partij voor de Dieren was te laat om zijn tegenstem te kunnen laten horen. Was hij op tijd geweest, dan zou het voorstel zijn verworpen vanwege de stakende stemmen (75-75). Er werd vandaag een hoofdelijke stemming gehouden en daarbij stemden zeven VVD'ers voor het voorstel, in tegenstelling tot de rest van VVD-fractie. Een PvdA'er stemde juist tegen, terwijl de fractie voor was.

De verwachting is dat het ook in de Eerste Kamer een spannende stemming wordt. Bovendien is de uitkomst moeilijk te voorspellen: net als in de Tweede Kamer kunnen fractieleden tegen de partijlijn stemmen.

Het is niet bekend wanneer de stemming in de senaat is, maar het gaat zeker maanden duren.