Van Gogh sneed toch zijn hele oor af

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Een tekeningetje op een vergeeld memoblaadje maakt een einde aan ruim een eeuw speculeren over het oor van Vincent van Gogh. De aantekening van zijn behandelend arts maakt precies duidelijk hoeveel schade de schilder aanrichtte. Schrijver Bernadette Murphy presenteert haar vondst in het Van Gogh Museum bij de opening van de tentoonstelling De waanzin nabij: Van Gogh en zijn ziekte.

"Het was altijd de vraag of Van Gogh zijn hele oor, een deel ervan, of slechts een oorlel afsneed", zegt Louis van Tilborgh, onderzoeker van het museum. "Deze tekening lost dat vraagstuk helemaal op."

De officiële lezing was altijd dat Van Gogh slechts een deel van zijn oor had afgesneden, mogelijk niet meer dan zijn oorlel. Op het tekeningetje van zijn dokter is echter te zien dat het grootste deel van de oorschelp weg was. Eigenlijk bleef alleen de oorlel over.

De notitie van Van Goghs arts lag decennialang onopgemerkt in het archief van de Amerikaanse schrijver Irving Stone. Hij schreef in 1934 de gefictionaliseerde biografie Lust for life over Van Gogh. Het boek werd verfilmd met Kirk Douglas in de hoofdrol en bepaalde lange tijd het algemene beeld van de schilder als gepassioneerd en gekweld genie.

Murphy ontdekte bij het schrijven van haar boek Van Goghs oor dat Stone in 1930 met dokter Félix Rey had gesproken, de arts die Van Gogh behandelde na zijn zelfmutilatie. Tijdens het interview had Stone Rey gevraagd de verwonding te tekenen. Rey dateerde en ondertekende zijn schets en schreef op het receptenbriefje: "Ik verstrek u met genoegen de informatie die u vroeg over mijn arme vriend Van Gogh. Ik hoop van harte dat u het genie van deze bijzondere schilder ruimschoots zult roemen, zoals hem dat toekomt."

"Deze tekening maakt in een oogopslag duidelijk dat het om het grootste gedeelte van het oor ging", zegt Van Tilborgh.

Volgens hem is het misverstand ontstaan doordat getuigen elkaar tegenspreken. Gauguin, de dienstdoende agent en krantenberichten die het hadden over een oor, werden gezien als onbetrouwbaar. Er werd meer waarde gehecht aan het woord van de vrouw van Vincents broer Theo, die het had over een deel van het oor. "Zij moet hem aan het einde van zijn leven ook zonder bandage gezien hebben", redeneert Van Tilborgh. "Ze zal toch wel gezien hebben hoe het eruitzag, was de gedachte."

Hoe het komt dat Vincents schoonzus er toch naast zat, weet Van Tilborgh niet. "Je kunt er alleen over speculeren. Ze vond het misschien eng om naar te kijken of misschien had hij een manier ontwikkeld om het oor wat verborgen te houden. Je moet je bedenken dat hij zich schaamde voor het incident."

Het briefje van Rey is vanaf vrijdag te zien op de tentoonstelling in Amsterdam. Daar hangt ook het schilderij dat Van Gogh maakte van zijn arts en het wapen waarmee Van Gogh vermoedelijk zelfmoord pleegde. Van Tilborgh noemt het blaadje een belangrijke toevoeging.

"We weten nog steeds niet wat hij precies mankeerde of wat er door zijn hoofd ging toen hij het deed. We weten alleen wel dat het zijn hele oor was. En dat oor is onderdeel van het grotere verhaal, zijn ziekte. Dat oor vat het allemaal samen."