El Niño: het ongewenste kerstkind

Het leidt op sommige plaatsen tot overstromingen en heftige regenval, op andere tot extreme droogte en voedseltekorten: het natuurverschijnsel El Niño. Eens in de drie tot zeven jaar veroorzaakt El Niño in grote delen van de wereld problemen. Bosbranden, aardverschuivingen, modderlawines, overstromingen en mislukte oogsten: in tijden van El Niño komt alles voorbij.

"Deze keer treft het natuurverschijnsel meer dan 60 miljoen mensen", waarschuwen de Verenigde Naties. Het oosten en zuiden van Afrika, de Indische Oceaan, Zuid- en Midden-Amerika, het zuiden van Azië krijgen met El Niño te maken. Het Rode Kruis opent giro 7244 om geld in te zamelen voor zwaar getroffen landen in Afrika.

Het kerstkind

El Niño is Spaans voor 'het kerstkind'. "Hij komt altijd in de maanden rond Kerst", legt NOS-weerman Peter Kuipers Munneke uit. "De Grote Oceaan is dan gemiddeld een stuk warmer dan normaal. In de jaren dat het verschijnsel voorkomt zijn de temperaturen eigenlijk over de hele wereld een stuk hoger."

Het warmere oceaanwater verstoort de stroming in de atmosfeer, waardoor buien op andere plaatsen vallen dan normaal, legt de weerman uit. "Daardoor zie je binnen een continent, zoals Afrika, al grote verschillen. Waar het in sommige landen extreem droog is, is het in andere landen, zoals Kenia en Tanzania, juist heel nat."

De afgelopen vijftig jaar zijn de gevolgen van El Niño groter geworden. "Dat komt door de opwarming van de aarde", zegt Kuipers Munneke. "El Niño komt bijna altijd voor in de jaren waarin een temperatuurrecord wordt gebroken. Het is dus de combinatie van de opwarming van de aarde en El Niño, die ertoe leidt dat het extra warm wordt."

Vorig jaar leidde het ook tot een warmterecord: 2015 was wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten. "Het verschilde van plaats tot plaats. Vooral in de Indische Oceaan en de Grote Oceaan was het een stuk warmer dan gemiddeld. Op sommige plekken van de Grote Oceaan was het zeewater warmer dan 31 graden."

Nat versus droog

Een krachtige El Niño kan meer dan een jaar aanhouden. In Nederland leidt het meestal tot een natte lente. In grote delen van Afrika is het daarentegen extreem droog. Oogsten mislukken, de visserij lijdt schade en waterputten staan droog. Zeker dertien Afrikaanse landen hebben ermee te maken, waarschuwt het Rode Kruis. "De situatie is verergerd omdat de regen die in maart zou komen, niet kwam."

Voor minstens 42 miljoen Afrikanen dreigt hongersnood, schrijft het Rode Kruis vandaag. Malawi, Swaziland en Zimbabwe riepen de noodtoestand uit vanwege de droogte. In Midden-Amerika, het Caribisch gebied en delen van Zuid-Amerika hebben ze hetzelfde probleem.

In Venezuela droogde het Guri-stuwmeer op. Het land was niet op de droogte voorbereid door verouderde infrastructuur en gebrek aan investeringen. Ook het westelijke deel van de Grote Oceaan blijft niet gespaard. Van India tot Indonesië en Australië zijn er problemen. 95 procent van het Australische Great Barrier Reef is verbleekt. Het warme oceaanwater is de boosdoener.

Extreem veel water

Waar El Niño op veel plaatsen tot droogte leidt, is het op andere plekken extreem nat. El Niño verstoort het normale klimaat volledig en daardoor kunnen de problemen per continent of land verschillen.

Dit weekend kwamen in de Keniaanse hoofdstad Nairobi nog veertien mensen om als gevolg van hevige neerslag.

Ook Zuid-Amerikaanse landen als Peru, Ecuador, Paraguay en zuidelijk Brazilië kampen met wateroverlast. In december riep de regering van Paraguay de noodtoestand uit: zo'n 130.000 mensen moesten hun huis verlaten.