Vijf vragen over de ECB-maatregelen

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

De maatregelen van vandaag passen in een lange reeks ingrepen van de ECB. De ECB heeft tot nu toe al bijna 600 miljard euro in de economie gepompt. En de rentetarieven keer op keer verlaagd.

Waarom neemt de ECB maatregelen?

Een beter draaiende economie betekent meer vraag en aanbod, meer productie, meer werkgelegenheid en betere prijzen. En om meer inflatie is het de ECB vooral te doen, want die is veel te laag om goed te zijn. De inflatie in de eurozone ligt al twee jaar lang onder de 1 procent en hangt nu zelfs rond nul.

Lage inflatie is op zich best fijn voor consumenten. De koopkracht blijft min of meer op peil, ondanks de achterblijvende loonstijgingen. En koopkracht is goed voor de consumentenbestedingen en dus de economie.

Maar ultralage inflatie, zoals nu, is een symptoom van te weinig economische bedrijvigheid, minder consumentenbestedingen en te weinig werkgelegenheid. Door rentes te verlagen en geld in de economie te pompen wil de ECB de inflatie dus aanwakkeren.

Kan het niet simpeler?

Waarom geef je niet gewoon alle burgers een zak geld in plaats van de ingewikkelde omweg van renteverlagingen en het opkopen van staatsleningen? Sinds maart heeft de ECB al voor 600 miljard euro leningen opgekocht. Als je dat had uitgestrooid over de inwoners van de eurozone hadden consumenten 1800 euro in het handje gekregen, naar believen te besteden. En er zit nog 1500 euro aan te komen, want de ECB gaat tot september 2016 door met opkopen.

Hoofdeconoom Carsten Brzeski van ING-Direktbank in Frankfurt opperde begin dit jaar ook al zoiets: "Betaal elke burger maandelijks 250 euro via de belastingdiensten van de verschillende lidstaten. De eurozone telt zo’n 330 miljoen inwoners, dus na een jaar heeft de ECB haar balans ook met 1000 miljard euro vergroot."

Probleem is echter dat je niet weet of dat 'helikoptergeld' terechtkomt waar het nodig is. Niet alleen consumenten moet je in beweging krijgen, maar ook en vooral bedrijven.

Heeft die 600 miljard euro gewerkt tot nu toe?

Dat is niet makkelijk te zeggen. We weten ook niet goed wat er gebeurd zou zijn als de ECB het niet had gedaan. De euro is in elk geval in waarde gedaald ten opzichte van bijvoorbeeld de dollar en dat is goed voor de export. Maar die daling heeft er ook mee te maken dat de Amerikanen van plan zijn hun rente te verhogen en hun economie beter draait dan de Europese.

Normaal leidt een goedkope munt tot meer inflatie omdat de producten uit het buitenland duurder worden. Maar dat werkt dit keer niet echt. De olie- en energieprijzen zijn erg laag en drukken de inflatie. Verder zijn er meer landen met zwakkere valuta.

De rente is wel verder gedaald. De hypotheekrente staat historisch laag, de spaarrente ook. En de kredietrente is ook minder hoog.

De obligatierentes staan extreem laag. Voor het financieren van staatsschulden is dat een flinke meevaller. Maar de rente heeft weinig meer te maken met de risico's van het beleggen in de schuld van een land en lijkt helemaal losgezongen van de reële economie. Waarom krijg je voor Italiaanse of Belgische schuldpapieren veel minder rente dan voor Amerikaanse schuld?

Eerlijkheidshalve moet je zeggen dat markten en beleggers verslaafd zijn geraakt aan veel en goedkoop geld. De ECB is bijna zoiets als een methadonbus die gratis verstrekt.

Gaat de spaarrente naar nul?

Dat zal niet gauw gebeuren. Consumenten zouden hun geld van de bank kunnen halen, en banken raken niet graag spaargeld kwijt omdat dat belangrijk is voor de kredietverlening aan bedrijven en voor hypotheken. Bij de banken stond eind oktober 341,3 miljard euro op spaarrekeningen.

De huidige spaarrente kan wel nog wat zakken. Bij de grote banken ABN Amro, ING en Rabobank krijgen spaarders momenteel 0,7 procent, bij kleinere en nichebanken zoals Knab, Leaseplan en NIBC ligt de spaarrente rond de 1 procent, en een ideële bank als Triodos vergoedt 0,4 procent.

Zijn al die miljarden wel echt?

De miljarden euro's klinken bijna als monopolygeld, maar het is hard geld. Het ligt niet in een kluis maar de ECB drukt het simpelweg bij door met een druk op de knop de opkoopprijs van de leningen digitaal over te schrijven naar de banken. Voor banken zijn de uitbreiding van het opkoopprogramma en de renteverlagingen trouwens lang niet altijd feest. De kosten voor het tijdelijk stallen van geld bij de ECB lopen behoorlijk op.

Dat de ECB heeft besloten om het opkoopprogramma te verruimen is dat ook in een ander opzicht markant. De wegen van de twee belangrijkste centrale banken in de wereld, de Fed in de Verenigde Staten en de ECB, gaan uit elkaar als het gaat om het monetair-economisch beleid. De Fed verkrapt, de ECB verruimt de geldmarkt.

De Fed stopte na 4000 miljard dollar met het opkopen van staatsleningen en andere leningen en staat op het punt om over twee weken, of anders begin volgend jaar, de rente te verhogen. Het wordt de eerste rentestap in precies 7 jaar en de eerste renteverhoging in bijna 10 jaar.

De ECB besluit juist het omgekeerde te doen door de depositorente te verlagen, het opkoopprogramma te verruimen en dus maandelijks nog meer geld in de economie te pompen.

Niet alle centrale bankiers van de eurolanden zijn voorstander van verdere verlaging en verruiming. Duitsland en Nederland bijvoorbeeld voelden er de eerste keer al niets voor en nu ook niet. En dat steken ze niet onder stoelen of banken. Het helpt niet en het werkt niet, zeggen ze, en het veroorzaakt alleen maar enorme zeepbellen. De tijd zal het leren.