Van U. trok aan de bel maar wees psychische hulp af

Bart van U., de man die verdacht wordt van de moord op oud-minister Els Borst, weigerde stelselmatig psychische hulp. In de zaken tegen hem vanwege verboden wapenbezit zei hij telkens dat hij zich bedreigd voelde, maar dat hij gesprekken met een psycholoog of psychiater niet zag zitten.

Dat blijkt uit het rapport van de commissie-Hoekstra, die vanochtend met vernietigende conclusies kwam over de gang van zaken rond Bart van U. Volgens de commissie had na de veroordeling van Van U. in 2012 DNA van hem moeten worden afgenomen. Dat is niet gebeurd.

'Van U. had moeten vastzitten'

"Op de dag dat Els Borst werd vermoord had Van U. moeten vastzitten. En op de dag dat zijn zus werd vermoord, had hij daar nog steeds moeten zitten", zegt verslaggever Gerrie Eickhof over het rapport. "Als politie en justitie de wet hadden nageleefd, hadden allebei deze vrouwen waarschijnlijk nu nog geleefd."

Van U. voelde zich al jaren bedreigd, blijkt uit het rapport. Hij droeg vrijwel altijd een kogelwerend vest en had een wapenvergunning. In 2009 werd die vergunning niet verlengd. Toen Van U. in 2010 bij de politie verhaal ging halen, stelde een rapporteur vast dat Van U. erg verward was en nooit meer in aanmerking moest komen voor een vergunning.

Meld Misdaad Anoniem

Eind 2011 komt bij Meld Misdaad Anoniem een melding binnen dat Van U. een wapen heeft en dat het geestelijk niet goed met hem gaat. Een dag later wordt hij daarvoor aangehouden. In zijn broekzak zitten op dat moment twee messen en hij draagt een pistool in zijn broeksband. De politie houdt hem daarom vast op het bureau.

Justitie vindt dat er een onderzoek moet komen door een psychiater en een psycholoog. Maar in januari laat de psychiater weten dat hij niets kan zeggen over Van U., omdat die niet wil meewerken. De psycholoog komt met eenzelfde bericht. "Het is volstrekt duidelijk dat de verdachte absoluut niet tot medewerking aan enig gedragskundig onderzoek kan worden bewogen."

'Bedreigd'

Voor de rechtbank verklaart Van U. dat hij de wapens bij zich heeft omdat hij zich bedreigd voelt. De rechter veroordeelt hem uiteindelijk voor verboden wapenbezit tot tien maanden cel, waarvan vier voorwaardelijk. Ook krijgt hij een proeftijd van twee jaar, waarin hij zich regelmatig moet melden bij de reclassering. Van U. gaat tegen die uitspraak in hoger beroep.

Het gerechtshof in Den Haag veroordeelt Van U. in september 2012 in hoger beroep tot een veel hogere straf: drie jaar cel. Hij moet onmiddellijk worden vastgezet, maar Van U. is op dat moment aan het werk op zee. De politie concludeert dat hij nog zeker tot oktober wegblijft. Intussen gaat Van U. in cassatie tegen de uitspraak. Hij mag dat proces in vrijheid afwachten.

Caravan in Noorwegen

Na zijn periode op zee gaat hij naar Noorwegen. Volgens zijn familie wil hij daar een nieuw bestaan opbouwen en verblijft hij daar in een caravan. Voor de politie is het onduidelijk of Van U. het cassatieproces eigenlijk wel in vrijheid mag afwachten. Een wijkagent stuurt daarom een e-mail daarover naar de advocaat-generaal, met daarin ook de vraag of hij Van U. internationaal kan signaleren. Maar de advocaat-generaal geeft geen antwoord op die vragen.

Van U. komt halverwege 2013 terug naar Nederland. Hij wordt in Noorwegen opgehaald door zijn zus Loïs en haar partner. Van U. wordt steeds angstiger als hij dichter bij de Nederlandse grens komt.

Een andere zus probeert op dat moment opname te regelen in een ggz-instelling, maar Van U. deinst daarvoor terug omdat hij daar alleen onder politiebegeleiding heen kan. Hij blijft daarom tot juni bij Loïs.

Uitzitten

Uiteindelijk meldt Van U. zich uit zichzelf bij de gevangenissen van Utrecht en Nieuwegein. Hij wil zijn straf van drie jaar uitzitten. Voor hij vertrekt laat hij bij zijn zus een briefje achter: "Ik ben naar de gevangenis (probeer). Bart". In de cel belandt hij niet.

Later gaat hij samen met een van zijn zussen naar het politiebureau in Nieuwegein, maar daar is niet bekend dat hij nog een gevangenisstraf moet uitzitten. Hij krijgt het advies werk te gaan zoeken.

Op advies van de politie neemt zijn zus contact op met het OM om de status van zijn strafzaak op te vragen. Dat verwijst haar door naar het Centraal Justitieel Incassobureau, dat op zijn beurt laat weten dat Van U. een aanvraagformulier moet downloaden en invullen om een overzicht te krijgen van de openstaande zaken. Dat doet hij, maar hij verstuurt het formulier niet.

Psychiatrische behandeling

In oktober wordt Van U. aangehouden bij de ambassade van Israël in Brussel. Hij heeft een veiligheidsvest aan en twee messen op zak. Hij wil daarover geen verklaring afleggen. Daarom wordt Van U. op last van de rechter in Brussel opgesloten in een psychiatrisch ziekenhuis in Brussel.

De familie zoekt contact met de psychiater die hem behandelt. Ze praten ook even met Van U. Korte tijd later wil de familie opnieuw met de psychiater praten, maar de psychiater weigert. Van U. werkt niet mee aan zijn behandeling. De familie doet nog een poging, maar de psychiater wil niet met ze praten omdat Van U. daar geen toestemming voor geeft.

Uiteindelijk lukt het een van zijn zussen om Van U. in het ziekenhuis te bezoeken. Als Van U. meer vrijheid krijgt, vertrekt hij uit de inrichting. Hij gaat terug naar zijn woning in Rotterdam.

2014

Eind januari 2014 maakt Van U. stennis op het politiebureau in Rotterdam. Hij zegt dat hij zich niet kan focussen en wil worden aangehouden omdat het niet zo langer kan. Hij kondigt zelfs aan dat hij strafbare feiten zal plegen om te worden aangehouden, als ze dat niet ter plekke doen.

De politie biedt hem een vrijwillige opname aan in een instelling, maar dat wil hij niet. Hij vindt dat hij daarmee een stempel krijgt. De acute dienst ggz constateert dat Van U. geen gevaar voor zichzelf en anderen vormt en adviseert dat er een dossier moet komen.

Iets meer dan een week later, op 8 februari, komt oud-minister Els Borst op een gewelddadige manier om het leven. Ze wordt twee dagen later in haar garage gevonden.

Vuurwerk

De volgende dag is Van U. bij het politiebureau in Amersfoort. Hij steekt voor het pand vuurwerk af en wordt aangehouden omdat hij twee messen bij zich heeft en een kogelwerend vest draagt. Het crisisteam komt tot de conclusie dat Van U. niet vastgezet hoeft te worden.

Uiteindelijk besluit een wethouder van Amersfoort, in overleg met een psychiater, dat Van U. moet worden opgesloten. Als die inbewaringstelling moet worden verlengd, beslist de rechtbank van Rotterdam dat dit niet nodig is.

In de periode daarna houdt Van U. contact met de wijkagent. Ook wordt hij gecontroleerd omdat hij met een fietswiel in zijn hand fietst. Op een ander moment krijgt hij een boete voor een verkeersovertreding. Maar politie en justitie zien geen aanleiding om hem op te pakken.

Op 10 januari 2015 wordt zus Loïs dood gevonden in haar huis. Ze ligt onder aan de trap en onder de deurmat ligt een mes. Van U. wordt vanwege haar dood twee dagen later in Amsterdam opgepakt. Bij hem wordt dan DNA afgenomen. Het DNA komt overeen met het DNA-materiaal dat werd gevonden bij de moordzaak van oud-minister Els Borst.