Tien jaar 'toeslagenmalaise' bij de Belastingdienst

De grote reorganisatie bij de Belastingdienst, die voor zo'n 5000 medewerkers betekent dat zij een andere baan moeten zoeken, komt na tien jaar tegenslag op ICT- en organisatiegebied. "De politiek heeft te veel gevraagd van de ambtenaren bij de Belastingdienst", zeggen verschillende betrokkenen.

2005:

"De belastingdienst wordt de dienst van het inkomen", zegt staatssecretaris van Financiën Joop Wijn enthousiast in 2006. Zijn partij, het CDA, heeft dan al jaren de wens om de Belastingdienst niet alleen geld te laten innen, maar ook geld te laten uitkeren aan mensen met een lager inkomen. De Belastingdienst gaat vanaf 2005 vooraf toeslagen uitkeren voor zorg, huur, kinderopvang en dergelijke, en dat achteraf controleren. Tot dan worden inkomensafhankelijke regelingen, zoals de huursubsidie en het ziekenfonds, door verschillende instanties en ministeries uitgekeerd.

2006:

De eerste problemen van het nieuwe toeslagensysteem worden zichtbaar. Het blijkt dat 52.000 burgers hun huur- of zorgtoeslag eind 2005 niet op tijd hebben ontvangen. Het gaat om maar 1 procent van het totaal, maar door de gevolgen die het heeft voor individuele gezinnen staat de telefoon roodgloeiend. Verder kregen 460.000 burgers een te laag of te hoog voorschot uitgekeerd.

2007:

De Algemene Rekenkamer doet onderzoek naar het ICT-systeem voor de huur- en zorgtoeslag. Dat is ontworpen en gebouwd tussen eind 2003 en medio 2007. In juni 2007 besluit de Belastingdienst het systeem te vervangen. Het is niet stabiel genoeg en kan alleen tegen zeer hoge kosten worden aangepast.

2008:

Directeur-generaal Jenny Thunnissen, de hoogste ambtelijke baas bij de Belastingdienst, stapt op. Volgens premier Balkenende heeft haar vertrek niets te maken met de problemen bij de Belastingdienst, maar in feite is haar positie onhoudbaar geworden. Dat jaar raken 730.000 digitaal ingevulde aangiften kwijt door een fout in de systemen. CDA-staatssecretaris De Jager kondigt een reorganisatie van de ICT-afdeling aan.

2009:

Onder leiding van staatssecretaris De Jager keert de rust enigszins terug bij de Belastingdienst. Thunnissen is opgevolgd door directeur-generaal Peter Veld, die van mening is dat de politiek te veel en te snel verschillende maatregelen heeft laten uitvoeren door de dienst. Hij wil de organisatie strakker leiden en de ICT-systemen op orde brengen. Doel is meer belastingopbrengsten en minder fouten. Deze ervaring deed hij al op bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst.

2010:

Fraude met de kinderopvangtoeslag blijkt op grote schaal en door georganiseerde criminelen plaats te vinden. De criminelen vragen voor henzelf en anderen de toeslag aan op basis van onjuiste gegevens. Omdat de juistheid daarvan pas achteraf door de Belastingdienst wordt gecontroleerd incasseren zij grote bedragen. VVD-staatssecretaris Weekers kondigt een fraudeonderzoek aan. Dit leidt in 2015 tot een fraudezaak waarbij 32 gastouderbureaus zijn betrokken.

2011:

Opnieuw blijkt dat fraude met toeslagen kinderlijk eenvoudig is. Van honderden tot duizenden burgers blijkt door anderen hun DigiD is gebruikt en dat de Belastingdienst niet controleerde of de DigiD wel van de aanvrager was.

2012:

Ondertussen gaat de Belastingdienst achter de schermen door met reorganiseren, want de politiek wil dat de dienst ook bezuinigt. Een grotere groep medewerkers gaat zich bezighouden met controle, fraudebestrijding en verbetering van aangiften. Belastingkantoren door het hele land worden gesloten. Regisseur achter de schermen is algemeen directeur Hans Blokpoel, die tegen het vergrijsde personeelsbestand aanloopt. Hij belooft alle belastingherzieningen die de politiek wil, eerst te controleren op uitvoerbaarheid.

2013:

RTL Nieuws onthult dat er op grote schaal wordt gefraudeerd met toeslagen door Bulgaren. Zij worden door criminelen met de bus naar Nederland gebracht, vragen met hun gegevens alle mogelijke toeslagen aan en vertrekken met een premie weer naar Bulgarije. De criminelen steken de toeslagen in hun zak. Het is vrijwel onmogelijk voor de Belastingdienst om het geld nog terug te krijgen. Een deel van de Kamer steunt een motie van wantrouwen tegen staatssecretaris Weekers. De Kamer vindt hem te laks.

2014:

Staatssecretaris Weekers treedt af vanwege fouten met toeslagen. Na de Bulgarenfraude blijken nu dat tienduizenden mensen ten onrechte geen toeslag hebben kregen. De oppositiepartijen vinden Weekers' antwoorden over de fouten onvoldoende. Ook hebben ze er geen vertrouwen meer in dat Weekers het hele proces bij de Belastingdienst nog in goede banen kan leiden. Coalitiepartijen VVD en PvdA steunen Weekers wel, maar die concludeert: "Ik heb niet het gevoel dat ik breed draagvlak heb in de Kamer."

2015:

Staatssecretaris Wiebes kondigt een grote reorganisatie aan, waardoor tot vijfduizend medewerkers een andere baan moeten gaan zoeken. Het werk van de belastingambtenaar gaat door nieuwere ICT steeds meer op data-analyse lijken. Dat leidt ertoe dat het werk ingewikkelder wordt voor het personeel dat nog steeds grotendeels vergrijsd is.

Op dit moment buigt de politiek zich over een grote belastingherziening, die mogelijk de komende jaren wordt doorgevoerd: verlaging van de loonbelasting, een nieuw btw-systeem, het schrappen van de toeslagen; alles wordt besproken. Nu al staat vast dat voordat er ook maar iets verandert, er eerst wordt gekeken of de Belastingdienst niet voor een onmogelijke taak komt te staan.