AIVD richt vizier weer op Rusland

• Robert Bas

  Justitieredacteur

Rusland is weer een belangrijk thema voor de AIVD. Na de militaire inlichtingendienst MIVD waarschuwt ook de AIVD in zijn jaarverslag onomwonden voor de dreiging uit het Oosten. Voor het eerst sinds vele jaren wijdt de geheime dienst pagina’s aan een analyse van de situatie in Rusland.

"Het sterke Russische geloof in de eigen status als grootmacht en het tegelijkertijd ontkennen van interne problemen zullen blijven zorgen voor instabiliteit. Het Westen is daarbij terug als gemeenschappelijke vijand en dient als zondebok voor economische tegenspoed of morele misstanden", stelt de AIVD.

Poetin

De dienst schetst de situatie in Rusland ook in minder verhullende woorden dan de afgelopen jaren gebruikelijk was. Met name over Poetin is de AIVD duidelijker dan ooit. "Om zijn invloed onder de bevolking te behouden, grijpt de president terug op vertrouwde controlemiddelen, waaronder uitbreiding van het staatsapparaat en een meer repressieve aanpak van politieke tegenstanders", aldus de AIVD.

De inlichtingendienst constateert ook dat Poetin door onder meer een campagne in de Russische media sterk de nationalistische kaart speelt. Daarbij wordt de nadruk gelegd op patriottisme en in plaats van het communisme het orthodoxe geloof.

Wat onveranderd is, is de grote bureaucratie. "Bovendien ligt de werkelijke macht in Rusland niet bij de instituties die hier formeel verantwoordelijk voor zijn, maar is deze ingebed in parallelle machtsstructuren en rivaliserende informele netwerken. Dit stelt Poetin in staat om achter de schermen en buiten formele instituties als ultieme scheidsrechter op te treden", schrijft de AIVD.

Complex

Dat maakt de politieke en economische relatie met Rusland complex. Afspraken met het land zijn nu kwetsbaar, zegt de geheime dienst.

De belangrijkste Russische strategie tegen het Westen is het inspelen op de verdeeldheid in Europa. Het land maakt daarbij gebruik van zijn rol als leverancier van energie. Dat gebeurde al voor de economische sancties vanwege Ruslands rol in de crisis in Oekraïne.

Rusland zal volgens de AIVD blijven proberen een wig te drijven tussen NAVO-landen om zo de eensgezindheid van de Europese Unie te verstoren.

Structureel

De Russische geheime dienst is structureel actief in Nederland, stelt de AIVD, en stuurt agenten aan die economische, politieke en militaire informatie verzamelen. In Rusland worden Nederlanders door de Russische geheime dienst geïntimideerd om informatie te geven.

Daarnaast wordt geconstateerd dat Rusland met een wereldwijde campagne probeert beleid en beeldvorming ten aanzien van Rusland te beïnvloeden. Dat raakt ook Nederland. Zo heeft de AIVD een toename gezien van pogingen van Rusland om talentvolle academici en maatschappelijk betrokken jongeren op kosten van de Russische overheid naar Rusland te laten reizen.

Opvallend actief

Volgens verantwoordelijk minister Plasterk van Binnenlandse Zaken is het nodig dat de AIVD aandacht besteed aan Rusland. Hij noemt de de Russen "opvallend actief" met het vergaren van informatie en het beïnvloeden van mensen om die informatie te geven. "Het is vooral zorgelijk dat het niet duidelijk is wat de bedoelingen van de Russen zijn."

Wanneer het duidelijk is dat een land spioneert in Nederland zijn er verschillende stappen die daartegen je kunt ondernemen, zegt Plasterk. "Een daarvan is het simpelweg aanspreken van een land met de boodschap: we hebben je in de gaten, dus ik zou er maar mee stoppen."

Soms zijn andere maatregelen nodig, zoals het uitwijzen of het verklaren van bijvoorbeeld spionnen tot 'persona non grata'. In dat laatste geval mag zo iemand Nederland nooit meer in. "Dat zijn dingen die gebeuren", zegt Plasterk.