Wat gebeurde er destijds op Zuid-Sulawesi?

De kinderen van mannen die tussen 1946 en 1949 in Nederlands-Indië door het Nederlandse leger zijn geëxecuteerd, hebben recht op een schadevergoeding. Dat bepaalde de rechtbank in Den Haag vanmorgen. Eerder kreeg een aantal weduwen ook al een financiële compensatie. Vanwaar die schadevergoedingen? Wat gebeurde er ook alweer tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog en wat was de rol van het Nederlandse leger?

Onafhankelijkheid

Kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog verklaarden veel koloniën zich onafhankelijk van hun Europese heersers. Vooral in Azië en Afrika vond een grote dekoloniseringsgolf plaats, tot grote tegenzin van de Europese grootmachten, die hun waardevolle overzeese grondgebied zagen verdwijnen. Onafhankelijkheidsverklaringen leidden dan ook bijna altijd tot gewapende conflicten. Nederlands-Indië was daarop geen uitzondering.

De Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog begon in augustus 1945, kort na de capitulatie van Japan, dat sinds 1942 de kolonie bezette. Er ontstond een machtsvacuüm na het vertrek van de Japanners. Indonesische nationalisten riepen de Republiek Indonesië uit, terwijl de voormalig heerser Nederland juist zijn gezag wilde herstellen.

De eerste vijandelijkheden waren tussen Indonesische nationalisten en Britse troepen, die strategische plekken in de archipel hadden ingenomen. In maart 1946 mengden ook Nederlandse troepen zich in de strijd.

Politionele acties

De Nederlandse militaire aanwezigheid in Indonesië duurde vier jaar. Meer dan 100.000 Nederlandse troepen waren in de archipel actief. De oorlog had voornamelijk het karakter van een guerrillastrijd. Uitzondering daarop waren de 'politionele acties' door het Nederlandse leger op Java en Sumatra, een term voor militair optreden met als doel opstanden in de kolonie neer te slaan.

Over de term 'politionele actie' is veel te doen. De Nederlandse regering probeerde het voor te stellen als een 'beperkte politieactie'. Critici spreken liever over de Nederlands-Indonesische Oorlogen. Politioneel was in dit verhaal een eufemisme voor militair, want met harde hand werd de onafhankelijkheid van Nederlands-Indië de kop ingedrukt. De acties worden gezien als een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis.

Een dieptepunt tijdens de vijandelijkheden is het bloedbad van Rawagede op 9 december 1947 op West-Java. Nederlandse militairen executeerden enkele honderden mannelijke inwoners. Een aantal weduwen van deze mannen maakte met succes de gang naar de rechter. De Nederlandse regering bood in 2011 officieel excuses aan en betaalde een schadevergoeding van 20.000 euro aan negen nabestaanden.

Zuid-Sulawesi

Voorloper van de eerste politionele actie was de gebeurtenis op Zuid-Celebes, zoals Zuid-Sulawesi toen heette. Het verzet tegen de Nederlanders was sterk in dit gebied. Onder leiding van kapitein Westerling werd meedogenloos opgetreden. In diverse dorpen werden standrechtelijke executies voltrokken. Grote aantallen mannen werden gedood, maar het precieze aantal slachtoffers is omstreden.

Ook naar aanleiding van deze affaire moest de Nederlandse regering door het stof. Er werd opnieuw excuses aangeboden. De rechter bepaalde dat ook hier weduwen recht hadden op een schadevergoeding. Er werd een schikking getroffen met tien weduwen van wie de mannen in 1946 en 1947 door Nederlandse militairen op Zuid-Sulawesi zijn doodgeschoten.

Vandaag maakte de rechter bekend dat ook de kinderen van de doodgeschoten mannen op Zuid-Sulawesi recht hebben op een financiële compensatie.

Soevereiniteit

Tijdens de vier jaar durende militaire aanwezigheid van Nederland vielen aan Indonesische zijde naar schatting 150.000 doden. Dat waren zowel slachtoffers van Nederlands militair optreden als van geweld door de Indonesische nationalisten tegen politieke tegenstanders en vermeende pro-Nederlandse elementen onder de eigen bevolking.

Door internationale druk kwam er in mei 1949 een eind aan de vijandelijkheden. Waar de eerste politionele actie voor Nederland een militair succes was, liep de tweede politionele actie uit op een deceptie. Kort na het begin kwam de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in een spoedzitting bijeen. Onder internationale druk moest Nederland de vijandelijkheden onmiddellijk staken.

Uiteindelijk vond op 27 december 1949 in Amsterdam de soevereiniteitsoverdracht plaats. Vanaf dat moment had Nederland niets meer te zeggen in Indonesië.