Veiligheidsexperts: 'Denkbaar dat de Heuvelrug volledig afbrandt'

Waarschuwingen over een dodelijke natuurbrand op de Heuvelrug klinken al vijftien jaar. Wat is er met deze alarmerende voorspellingen gedaan? En is de Utrechtse Heuvelrug wel voorbereid op een ernstige natuurbrand? Experts maken zich zorgen. “De vraag is niet of er doden gaan vallen in Nederland, maar wanneer,” zegt Cathelijne Stoof, natuurbrandexpert aan de Wageningen Universiteit. "En daar lig ik soms wakker van."

Door Coen Ramaer, Fenne van Loon en Felix Voogt

Volgens een onderzoeksrapport van de AIVD, MIVD, het RIVM en Clingendael heeft Nederland op korte termijn veel te vrezen van vuur. Een natuurbrand met 10 tot 100 doden zal volgens hen 'zeer waarschijnlijk' plaatsvinden vóór 2028. "Het is bijvoorbeeld denkbaar dat een gebied als de Utrechtse Heuvelrug volledig afbrandt", zo valt te lezen in hun rapport.

Is de Utrechtse Heuvelrug voorbereid op een dodelijke natuurbrand?

Het natuurbrandrisico op de Heuvelrug is al zo'n vijftien jaar bekend, zegt burgemeester Frits Naafs van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Zo vertelt hij dat de gemeente betrokken was bij het slaan van 50 extra waterputten op de Heuvelrug in 2009.

Toch blijkt dat de voorbereiding op een onbeheersbare natuurbrand nog altijd tekortschiet. De beheerders van meerdere zorglocaties en vakantieparken in de regio zijn niet op de hoogte van het risico. De Veiligheidsregio Utrecht (VRU) weet niet of hun ontruimingsplannen voldoen. Ook zijn er twijfels over de slagkracht van de brandweer. En de samenwerking tussen veiligheidsregio's is op dit moment onvoldoende geregeld. Zo weet de VRU niet op hoeveel bijstand het kan rekenen vanuit andere regio's. En dat is een probleem, want een onbeheersbare natuurbrand vereist al snel landelijke inzet.

Kader: wat houdt het natuurbrandrisico in?Uit onderzoek van Cathelijne Stoof (Wageningen Universiteit) in nauwe samenwerking met de brandweer en het NIPV blijkt dat natuurbranden in de meeste gevallen ontstaan door menselijk toedoen, bijvoorbeeld door een vonk die van een ronkende uitlaat afspat in een droge berm. Dat gebeurt met name in de lente, wanneer planten weinig sapstroom hebben en bomen weinig blad. Maar door de toenemende droogte zijn de zomers inmiddels ook een steeds beter brandseizoen in Nederland. Branden met een omvang zoals in Californië en Australië zullen we in Nederland niet zo gauw zien. Maar dat hoeft ook niet om flinke impact te hebben want Nederland is namelijk dichtbevolkt. Dat betekent dat branden sneller worden opgemerkt, maar ook dat een kleine brand al snel een camping, zorglocatie of museum bedreigt. Om een indruk te geven: volgens de VRU zitten er op de Heuvelrug 150 zorglocaties, 45 campings en twee dierentuinen.In de geschiedenis is het volgens de onderzoekers van de Wageningen Universiteit al regelmatig mis gegaan. In totaal telden zij 31 doden door natuurbranden en een flink aantal levensbedreigende situaties, met name voor brandweerlieden. Zij renden voor hun leven, sprongen in vijvers, lieten hun blusspuiten achter en belandden onder brandende takken. Er vonden al minstens twee natuurbranden van serieuze omvang plaats op de Utrechtse Heuvelrug. Eentje, in de buurt van Woudenberg in 2018, had tot gevolg dat de snelweg naar Arnhem een tijdje dicht moest.

Verder blijkt dat het huidige omgevingsplan van Utrechtse Heuvelrug, waarin de gemeente haar ruimtelijke ambities voor de lange termijn vastlegt, geen melding maakt van het natuurbrandrisico. Terwijl het Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid (NIPV) vorig jaar stelde dat natuurbrandbeheersing 'begint' bij ruimtelijke ordening. "Immers, als (kwetsbare) functies minder nauw met de natuur worden verweven, neemt het natuurbrandrisico af", schreef de NIPV. Een boodschap die het Planbureau voor de Leefomgeving ook al in 2011 verkondigde. "In de toekomst wordt het dan ook zeker meegenomen in het omgevingsplan", zegt burgemeester Frits Naafs. Waarom dat niet al eerder is gebeurd? "Geen idee", zegt hij.

In een latere reactie voegt de gemeente daar aan toe: "Natuurbrandbeheersing is opgenomen in het beleidsplan van de VRU en er wordt nu door de provincie een onderzoek gedaan naar mogelijke compartimentering van het gebied Utrechtse Heuvelrug."

Beheersmaatregelen

Gebrek aan voorbereiding is een landelijk probleem. Uit onderzoek van RTV Utrecht blijkt dat er de afgelopen jaren weinig is gedaan met alle alarmerende rapporten die gezaghebbende instanties publiceerden.

Alleen toeval zorgde er volgens de veiligheidsexperts van de AIVD en MIVD voor dat een paar recente natuurbranden in Nederland niet totaal escaleerden. Bij een brand in Ouddorp in 2022 besloot de beheerder van een vakantiepark bijvoorbeeld op eigen houtje te evacueren omdat er geen centrale sturing was vanuit de overheid. "Wie zegt dat dat op dat moment de meest veilige vluchtroutes zijn?" valt te lezen in een rapport van het Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid (NIPV). "In het buitenland zijn bij een aantal branden juist tijdens de evacuatie de meeste slachtoffers gevallen, doordat ze letterlijk door de brand werden ingehaald.”

Meerdere experts maken zich dan ook zorgen. "Is een ramp zoals de Watersnoodramp in 1953 nodig om échte verandering teweeg te brengen", vroegen meerdere onderzoekers, waaronder Cathelijne Stoof, zich onlangs af in een paper.

VRU: 'forse uitspraak'

Marcel Geluk van de VRU vindt het 'een forse uitspraak' dat de Heuvelrug volledig af zou kunnen branden. In de afgelopen jaren sloeg de brandweer extra waterputten, schafte het specialistisch materieel aan en voerde het naar eigen zeggen meerdere campagnes om gebruikers van het natuurgebied op de hoogte te brengen van het risico.

Recentelijk begon de VRU met de zogenoemde 'gebiedsgerichte aanpak' om te onderzoeken wat er moet gebeuren om ondernemers in het gebied voor te bereiden op het natuurbrandrisico. "We moeten niet het beeld schetsen dat er de afgelopen jaren niets is gebeurd", zegt Geluk. "Ik durf te zeggen dat we als regio Utrecht in de afgelopen twintig jaar heel veel hebben geïnvesteerd. We hebben redelijkerwijs het maximale gedaan om ons voor te bereiden. Maar voor de nieuwe omstandigheden zullen we extra stappen moeten zetten."

Landelijke regie

Landelijke regie is volgens Geluk nodig om de natuurbrandpreventie en -bestrijding 'op een hoger niveau te krijgen'. Zo geeft hij aan dat leiding vanuit de ministeries nodig is voor de samenwerking tussen veiligheidsregio's, financiering van effectief natuurbeheer en de borging van het natuurbrandrisico in de ruimtelijke ordening.

Daarmee echoot Geluk de aanbevelingen die verschillende gezaghebbende instanties de afgelopen tien jaar deden. "Brandweer Nederland heeft veel geïnvesteerd in het inzichtelijk krijgen van natuurbrandrisico's, maar is niet de partij die de middelen en het mandaat heeft om de risico's ook daadwerkelijk terug te kunnen dringen", schreef de brandweer in 2023. "Centrale aansturing vanuit de Rijksoverheid zorgt voor een meer uniforme aanpak."

Cathelijne Stoof is niet op de hoogte van de specifieke situatie op de Utrechtse Heuvelrug, maar kan wel beamen dat het natuurbrandrisico landelijk heel lang 'niet serieus' is genomen. "We zijn een land dat met water bezig is", zegt ze. "Dat zit in het onderwijs, in het beleid, in de financiering. Maar dat is niet zo met vuur."

Daarom pleit Stoof voor een integrale aanpak vanuit de landelijke overheid. "Tot nu toe is de brandweer heel goed in het stoppen van kleine branden", zegt ze. "De grote uitdaging is echter wat we doen als er meerdere grote branden tegelijkertijd plaatsvinden. We hebben veel stappen gezet de afgelopen tien jaar. Dat moet allemaal worden geconsolideerd in een landelijk programma natuurbranden."

Dit is een nieuwsbericht van
RTV Utrecht

Deel artikel: