Eerste kunstnier ter wereld bestaat 80 jaar: "Er zat een onderdeel in van een neergeschoten Duitse bommenwerper"

De Zwolse Janny Schrijver is doodziek als ze op 4 april 1943 langdurig wordt aangesloten op een kunstnier. Dat gebeurde in het toenmalige stadsziekenhuis in Kampen. De vrouw van 29 heeft ernstig nierfalen en is niet meer bij kennis. Maar er voltrekt zich een wonder.

Nadat het apparaat met de kunstnier begint te dialyseren, ontwaakt nierpatiënt Janny Schrijver uit haar coma. Dat is nog nooit eerder gebeurd. De allereerste succesvolle nierdialyse met behulp van een kunstnier is een feit.

De uitvinder van de kunstmatige nier is Willem Kolff. Tijdens de Tweede Wereldoorlog belandt hij in Kampen. Daar behandelen Kolff en zijn team onder andere Janny Schrijver met zijn in het geheim gebouwde apparaat. Onderdelen zijn moeilijk te krijgen in de oorlogsjaren en via via scharrelt hij de benodigde materialen bij elkaar, voor de kunstnier en het apparaat waarop die wordt gemonteerd.

Bommenwerper

Volgens inmiddels gepensioneerd internist-nefroloog Joop Offerman, is het sowieso al knap dat Kolff dit voor elkaar kreeg. "Zo zit er een pomp in uit een Ford, een motortje uit een naaimachine en het aluminium frame komt uit een neergeschoten bommenwerper."

Offerman, die zich zijn werkzame leven heeft beziggehouden met de preventie en de behandeling van mensen met nierziektes, heeft grote bewondering voor de uitvinder. "De keren dat ik hem heb ontmoet, had hij niet alleen oog voor de techniek, maar ook altijd voor de patiënt", vertelt Joop Offerman, die ook verbonden is aan de Willem Kolff Stichting. "En opvallend was dat hij altijd op witte gympies liep."

De eerste kunstnier is een bakbeest van een apparaat waar de nierpatiënt langdurig op wordt aangesloten. Maar de ernstig zieke Janny Schrijver heeft er baat bij. Althans voor een aantal weken, zij overlijdt vier weken later aan complicaties. Toch is een belangrijke stap gezet: voor het eerst in de geschiedenis heeft een patiënt geleefd met een kunstnier.

Nierfalen

Vanuit zijn woonkamer kijkt nierpatiënt Jos Visscher (48) uit op het voormalige stadsziekenhuis in Kampen. "Dr. Kolff was een goed mens", zegt hij. Visscher had in 2016 ernstig nierfalen, waaraan hij bijna was overleden. Nu gaat het beter met hem, al zullen zijn nieren nooit meer beter worden. "Uiteindelijk zal ik ook moeten dialyseren."

Zijn zoon Bram (17) wil er alles aan doen om zijn vader te helpen. "In augustus ga ik met volledige bepakking van 25 kilo, van het uiterste zuiden naar het uiterste noorden van Nederland lopen in zeven dagen. Een tocht van 353 kilometer." Bram wil graag het leger in, dus dit leek hem wel een geschikte uitdaging. "Ik wil zo 20.000 euro ophalen voor de Nierstichting. En voor mijn vader." Die kijkt vol bewondering naar de legergroene rugzak met daarin een blok staal om aan de 25 kilo te komen. "Ik vind het geweldig en ben er trots op dat Bram dit gaat doen."

Geen garantie

Een paar honderd meter verderop, waar 80 jaar geleden de eerste succesvolle behandeling met een kunstnier plaatsvond, legt gepensioneerd specialist Joop Offerman uit hoe bijzonder de ontdekking in 1943 was. "Je moet je voorstellen, het was oorlog en van een medisch ethische commissie was geen sprake. De deal die doodzieke nierpatiënten kregen was: we denken dat we je kunnen helpen, maar er is geen garantie."

Pas in 1946 was de techniek zo aangepast dat nierpatiënten niet al na korte tijd overleden. Offerman: "Als dat nu zo zou gaan, dan zou deze techniek meteen worden begraven. Dat zou niet kunnen en niet mogen. Dan was het over en uit geweest." Maar zo is het niet gegaan. "Zonder zijn ontdekking en het uithoudingsvermogen van dr. Kolff, had het nog vele, vele jaren geduurd voordat dit zou zijn ontwikkeld", legt Joop Offerman uit.

Toekomst

Jos Visscher kijkt vanuit zijn huis naar het standbeeld van Willem Kolff. "Ik loop er elke dag langs." Visscher heeft zijn hoop gevestigd op de toekomst. Want eigenlijk, sinds de allereerste werkende kunstnier uit 1943, is er aan de procedure van de behandeling niet veel veranderd, beaamt Joop Offerman. "Dialyserende nierpatiënten zijn nog steeds vele uren per week gebonden aan een apparaat. Dat kan thuis zijn of op een medische locatie. Maar het heeft sowieso een enorme impact op iemands leven."

Niet iedereen kan wachten op een niertransplantatie. Jos Visscher hoopt dan ook dat de ontwikkeling van een volledig implanteerbare kunstnier voor hem nog op tijd komt. Technisch zou dat al haalbaar moeten zijn, maar er spelen op de achtergrond ook andere belangen. Geld is daar een van. Offerman: "Ik durf hier echt geen jaartal op te plakken."