Proefboerderij zit met handen in haar: damherten vreten groot deel van de gewassen op

Ik denk dat er rond het Lauwersmeer ongeveer 200 tot 300 damherten rondlopen’, zegt beheerder Philip Kramer van de SPNA Proefboerderij Kollumerwaard. ‘Het worden er steeds meer en ze komen hier om te eten.’

Kramer staat in een één hectare groot perceel met biologische waspeen. ‘Kijk maar om je heen, overal schade.’ Kramer heeft gelijk: van veraf lijkt het perceel er redelijk goed bij te staan, maar met de voeten tussen het loof zie je de gevolgen van de nachtelijke bezoeken van de damherten. Dat damherten de daders zijn is vastgelegd door camera's rond het veld.

Veel schade

De schade bestaat uit weggevreten loof van de penen. Ook de wortels zelf vinden damherten lekker. Als stille getuigen steken half afgeknabbelde peentjes uit de grond. Het is bijna onmogelijk om dit perceel nog te oogsten. Kramer probeert de damherten op afstand te houden door schrikdraad. 'Maar daar springen ze gewoon overheen.' Ook probeert hij de dieren 's avonds met een alarmpistool te verdrijven. 'Maar dat is dweilen met de kraan open.' De proefboerderij raamt het schadebedrag dit jaar tot nu toe op ongeveer 35.000 euro.

Waar komen ze vandaan?

Er zijn rond het Lauwersmeergebied twee groepen damherten: op de Zoutkamperplaat en in de Marnewaard. Hoe ze daar terecht zijn gekomen weet niemand precies. Misschien zijn ze ontsnapt uit een hertenkamp of expres vrijgelaten. Ook doet het verhaal de ronde dat ze afkomstig zijn van het terrein van een al lang verlaten kruitfabriek, waar ze vroeger als hobbydieren zouden zijn gehouden. Maar wat hun herkomst ook is: in ongeveer 25 jaar is hun aantal, ook door het ontbreken van natuurlijke vijanden, sterk gegroeid.

‘Als je een mannetje en een vrouwtje bij elkaar zet, weet jij wel wat er gebeurt’, zegt Kramer. ‘En zo gaat het maar door. De groei van de populatie gaat steeds sneller. Kijk, er mogen hier best damherten rondlopen, wild in de percelen hoort er gewoon bij, maar dit gaat veel te ver.’

Volgens Kramer moet de populatie damherten minstens de helft kleiner worden om de zaak beheersbaar te houden. Dat zou kunnen door herten af te schieten. Maar dat klinkt simpeler dan het is.

Gebonden aan strenge regels

Damherten worden beschouwd als een inheemse soort en mogen niet zomaar afgeschoten worden. Dat kan alleen als een faunabeheerplan is opgesteld. In zo’n plan moet aannemelijk worden gemaakt dat afschieten de enige mogelijkheid is en dat alternatieven, zoals verjagen of het steriliseren van damherten, niet realistisch zijn. Op basis van een beheerplan kan een ontheffing op de Wet natuurbescherming worden gevraagd aan de provincie.

Onderzoek naar beheer

De provincie Friesland is, samen met de provincie Groningen en Staatsbosbeheer, aan het onderzoeken hoe de populatie damherten beheerd moet worden. Het zou gaan om een kleiner aantal dan door de proefboerderij wordt genoemd: volgens Friesland blijkt uit tellingen dat het om ongeveer honderd dieren gaat. Gekeken wordt naar eventuele nadelige gevolgen voor het Natura 2000-gebied Lauwersmeer, de verkeersveiligheid en de landbouw.

Staatsbosbeheer heeft berekend dat er, zonder ingrijpen, in 2035 ongeveer duizend damherten zullen leven rond het Lauwersmeer.

Schade proefboerderij wordt erkend

Volgens Friesland blijkt uit prognoses dat er vóór 2035 geen grote nadelige gevolgen zijn te verwachten voor de natuur. Of er veel extra risico op aanrijdingen is, is niet bekend want er zijn geen nauwkeurige cijfers beschikbaar. De provincie erkent dat de proefboerderij schade ondervindt door de damherten.

Zaak van lange adem

Het ziet ernaar uit dat het eventuele afschieten van damherten rond het Lauwersmeer nog lang op zich laat wachten. ‘’Daarvoor hebben we een goede onderbouwing nodig’, schrijft de provincie in een reactie. ‘Dat moet uiterst zorgvuldig worden voorbereid, omdat het anders sneuvelt in bezwaar en beroep.’

Onderzoek in gevaar

Maar die tijd heeft de proefboerderij eigenlijk niet meer, zegt uitvoerend bestuurder Henk Westerhof. ‘Het gaat niet alleen om de penen, maar ook om het onderzoek dat wij hier uitvoeren. We onderzoeken bijvoorbeeld hoe de bodem duurzaam beheerd kan worden, onder meer door het gebruik van groenbemesters. Maar in het perceel hiernaast is daarvan ook al veel weggevreten. Resultaten worden daardoor onbetrouwbaar. Als dit zo doorgaat, kunnen we in de toekomst bepaalde onderzoeken misschien niet meer uitvoeren.’

Aaibaarheidsfactor

Volgens Westerhof is het lastig voor de overheden om een knoop door te hakken: ‘Damherten hebben een hoge aaibaarheidsfactor. Als je een goed beheerplan denkt te hebben, zijn er altijd wel weer burgers of organisaties die bezwaar maken. Maar wij hebben eigenlijk geen tijd meer.’