Provincie biedt compensatie in geld en grond aan boeren veenweidegebied, maar hoeveel is de vraag
Na drie jaar ligt er een compensatieplan voor boeren in het veenweidegebied. Met het Compensatie Systematiek Veenweiden (CSV) bieden de provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân boeren twee opties voor de compensatie van schade door het verhogen van het waterpeil.
Boeren kunnen kiezen voor compensatie in de vorm van grond of geld.
Veen is een gevoelige soort grond. Als het droog is, breekt het af. Met bodemdaling als gevolg. Daarnaast komt er koolstofdioxide en stikstof vrij en dat is slecht voor de natuur. Een voornaam doel in het veenweideprogramma is om dat tegen te gaan.
Om dat te doen, moet de grondwaterstand in het veenweidegebied structureel worden verhoogd om het veen nat te houden. Dat hoge waterpeil is voor boeren echter niet gunstig. Die kunnen het land minder bewerken en de opbrengst wordt minder.
Er wordt daarom al jaren gesproken over een compensatie voor de boeren in het veenweidegebied, maar geld was er nooit. Met de CSV hopen de provincie en Wetterskip Fryslân dat geld wel binnen te halen. Het plan is opgesteld in samenwerking met de veenweidegemeenten en landbouw- en natuurorganisaties.
In de CSV worden drie soorten schade genoemd, waar een vergoeding voor zal komen: vermogensschade, inkomensschade en bijkomende schade.
Het geld voor de compensatie moet vanuit het Rijk komen. Gedeputeerde Friso Douwstra kan niet zeggen hoe veel geld er nodig is: "We hadden een transitiefonds, maar er komt nu een nieuwe regering. Hoe het exact verdeeld wordt, zullen we de komende maanden horen."
En of er genoeg grond beschikbaar komt, is ook nog maar de vraag. "We hebben op dit moment een beetje grond, maar niet genoeg. We zijn er druk mee bezig om dat op gang te brengen." De beschikbare grond moet worden verzameld in een zogenaamde 'grondbank'.
"Er ligt een hele belangrijke rol voor de provincie om de grondbanken goed vorm te geven", zegt Geart Benedictus. Hij vertegenwoordigt de verschillende landbouworganisaties in het proces.
Hij benadrukt dat boeren in ieder geval niet onder dwang weg moeten gaan. "Alles is vrijwillig. Maar een boer kan wel zelf de conclusie trekken: als het zo nat wordt, wil ik hier dan nog wel blijven werken? Of wil ik deels hier blijven boeren en gedeeltelijk buiten het veenweidegebied?"
In de eerste helft van 2023 is er een proef gehouden met de systematiek in het gebied Astern-De Deelen, met 4.000 hectare grond en 55 boeren. Benedictus: "Het allerbelangrijkste is: het geeft perspectief voor de landbouw."
Maatwerk
Het plan vereist volgens Benedictus 'maatwerk'. "Elk bedrijf is groot, maar vooral ook elke veengrond is anders. Het klinkt op sommige plekken veel meer in dan op andere plekken. Iedere week houden er weer boeren op, dus dan komt er ook weer grond vrij."
Natuurorganisatie willen ook al langer actie, maar dit plan voldoet niet helemaal aan hen ideeën. Hans van der Werf van de Friese Milieu Federatie: "Het is een systeem dat uitgaat van schade. Dat maakt het ingewikkeld, want je moet steeds aannemen dat er schade is."
Een op het oog ambitieus plan waar de bedenkers vertrouwen in hebben. Maar geld is er nog niet en de grondbank ook nog niet. Het plan valt en staat bovendien met toestemming van de Europese Commissie.
"Ik heb nog geen officiële reactie gekregen. De geluiden die we ambtelijk horen zijn positief. In het proces hebben we ook continu Brussel er bij betrokken", zegt Douwstra.
Hij hoopt met het plan een voorbeeld te zijn voor andere veenweidegebieden in Nederland. "Het is ook een mooi voorbeeld dat wij niet alleen maar nemen in Brussel. We hebben een nieuwe systematiek bedacht, met de samenleving, met overheden en ook met Wageningen Universiteit. Wij zien dit als een cadeautje aan Brussel van 'zo moet je dit doen'."