Nieuwe tentoonstelling 'Rjocht of Unrjocht?' heropent Hogerhuis-zaak: bezoeker oordeelt zelf

In de nieuwe tentoonstelling 'Rjocht of Unrjocht? - Wanhoop en woede om de Hogerhuis-zaak' in paviljoen Obe by Tresoar kan de bezoeker zelf oordelen of de drie broers Hogerhuis in 1896 wel of niet schuldig waren aan een inbraak.

De Bitgumer broers werden voor de inbraak bij een boer in Britsum veroordeeld tot jarenlange celstraffen. In de tentoonstelling wordt deze bekende rechtszaak heropend.

De zaak gaf destijds veel ophef. "Het werd een bekende rechtszaak", vertelt Inge de Vries van Tresoar. "Er waren tegenstrijdige verklaringen van getuigen en niet al het bewijsmateriaal werd onderzocht." De broers moesten 6, 11 en 12 jaar zitten in de Leeuwarder Blokhuispoort.

Gerechtelijke dwaling

Wilde justitie hiermee een voorbeeld stellen? Speelde het een rol dat de broers socialisten waren? Was er sprake van klassenjustitie? De zaak kreeg zelfs landelijke bekendheid toen advocaat en socialistisch voorman Piter Jelles Troelstra zich ermee bemoeide.

"De zaak staat bekend als een gerechtelijke dwaling. Bewijs zoals bloed op het konijnenhok bij de boer werd niet nader onderzocht en een lantaarn die werd achtergelaten, werd gekoppeld aan de Hogerhuizen, maar die was van iemand anders. Toch moesten de broers bewijzen dat die niet van hen was."

Interactieve tentoonstelling

De bezoeker kan zelf zijn of haar eigen oordeel vormen. "De bezoeker krijgt aan het begin van de tentoonstelling een eigen dossier en een houten blokje", vertelt projectleider Marleen Stoelwinder. "In de tentoonstelling wordt de bezoeker naar 1895 meegenomen, onder andere door een hoorspel. Aan de hand van informatie ga je onderzoeken of de broers terecht of onterecht zijn veroordeeld. Aan het einde van de tentoonstelling mag de bezoeker zijn blokje ergens neerleggen, waar verklap ik nog niet, en daarmee zien we wat het publiek vindt."

Als je vindt dat ze schuldig waren, kun je bij een grote gevangenismuur een foto van jezelf als boef maken. Als je vindt dat ze onschuldig waren, dan loop je naar de verschillende protestborden met teksten zoals 'Stop het onrecht' en 'Wij eischen herstel!!!' om te protesteren tegen het vonnis.

Gevangenisregisters

Aanleiding om dit verhaal te vertellen heeft te maken met de gevangenisregisters die in de archieven van Tresoar bewaard worden. Een deel daarvan is digitaal beschikbaar en zo kun je zien of een van je voorouders misschien een crimineel was. Een ander deel van de archieven wordt ingevoerd door vrijwilligers van VeleHanden en komt later beschikbaar.

"We vertellen veel verhalen van wat we allemaal in de archieven bewaren. Dat willen we laten zien, dat is heel interessant", vertelt Marleen Stoelwinder. Bovendien is er ook een verbinding met het nu te leggen. "Gerechtelijke dwalingen komen nu ook nog voor. De zaak linkt aan deze tijd, terwijl hij al meer dan honderd jaar oud is. Mensen hebben tegenwoordig snel hun oordeel klaar."