Kritische Raad van Europa: actie nodig voor Fries in rechtbank en op universiteit
Nederland moet zo snel mogelijk in actie komen om de positie van het Fries in de rechtbank en in het onderwijs te verbeteren. Dat schrijft de Raad van Europa in een kritisch rapport over het naleven van het Europees Handvest voor regionale en minderheidstalen door Nederland.
Volgens de Raad van Europa is de plaats van het Fries in de rechtbank en op de universiteit de laatste jaren achteruitgeboerd. Friezen die voor de rechter komen, moeten altijd de mogelijkheid hebben om Fries te spreken, zo is te lezen in het rapport.
In het geval dat dit problemen oplevert zou er altijd een professionele tolk beschikbaar moeten zijn. In de praktijk worden die tolken al sinds het najaar van 2021 niet of nauwelijks ingehuurd, vanwege een geschil tussen de tolken en het ministerie van Justitie over hun vergoeding.
Hoogleraar Frisistiek
De Raad is verder van mening dat Friessprekenden de kans moeten krijgen om mee te praten over het nieuwe Bestuursakkoord Friese Taal en Cultuur. Op dit moment zijn ambtenaren van provincie en Rijk in gesprek over een nieuw bestuursakkoord. De gesprekken vinden plaats achter gesloten deuren. Volgens de Raad van Europa kan dat proces wel iets transparanter.
De Raad dringt er bij Rijk en provincie op aan om ook vertegenwoordigers van Friessprekenden bij die gesprekken te betrekken. De plaats van het Fries op de universiteit vraagt volgens de Raad van Europa om 'een structurele oplossing en een full-time hoogleraar'. Het wel of niet beschikbaar zijn van het Fries bij de Rijksuniversiteit Groningen, zou volgens de Raad van Europa niet afhankelijk moeten zijn van een Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur (BFTK ), waar iedere vier jaar opnieuw over wordt onderhandeld.
De Raad van Europa schreef dit advies, voordat bekend werd dat Arjen Versloot voor twee dagen per week als hoogleraar Frisistiek aan de slag gaat in Groningen.
Visite aan Fryslân
Het Europees Handvest voor Regionale en Minderheidstalen, dat van kracht is sinds 1998, wordt om de drie jaar gecontroleerd door een 'Committee of Experts'. Voor Nederland is op dit moment de Limburgse jurist René de Groot lid van die commissie. In de zomer van 2022 werd bij het visitatiebezoek aan Fryslân nagegaan of Nederland voldoet aan alle afspraken in het Handvest en of er sprake is van voor- of achteruitgang.
Het is pijnlijk voor het Koninkrijk der Nederlanden als het recht om Fries te spreken niet kan worden gegarandeerd.
Op de rechtbank en aan de universiteit is volgens de Raad van Europa zonder twijfel sprake van achteruitgang. Om die reden dringt de Raad van Europa er bij Nederland op aan op deze onderwerpen 'meteen' actie te ondernemen.
In de FryslânDOK over 70 jaar Kneppelfreed waarschuwde René de Groot al voor de problemen op rechtbank en gerechtshof. "Het is pijnlijk voor het Koninkrijk der Nederlanden als het recht om Fries te spreken niet gegarandeerd kan worden", zei hij in 2021. Omdat het probleem met het Fries op de rechtbank nog steeds niet is opgelost, heeft de Raad van Europa er nu een 'dwingende aanbeveling' van gemaakt.
Poepjes 'herkent het beeld'
"Het is een beeld dat ik herken", zegt gedeputeerde Sietske Poepjes over de aanbeveling om de plaats van het Fries in de rechtbank beter te regelen. "Op papier is het geregeld, maar in de praktijk niet. Wij moeten het hier met de regering over hebben."
De gedeputeerde had vorige week nog een gesprek op het ministerie van Veiligheid en Justitie over de plaats van het Fries in de rechtbank. Volgens Poepjes hadden niet alle ambtenaren bij het Rijk de internationale verplichtingen van Nederland voor het Fries even scherp voor ogen. "Maar nu wel. Ik heb er vertrouwen in dat dit aan het eind van het jaar beter geregeld is.
Fries op school
Maar ook op andere onderdelen is de Raad van Europa kritisch. Het onderwijs in het Fries kan en moet een stuk beter. De Raad van Europa geeft hiervoor ook een richtlijn mee. Wil onderwijs in het Fries resultaat opleveren, dan zouden basisscholen eigenlijk minstens 3 uur per week les moeten geven in die taal. 30 tot 60 minuten Fries per week, wat nu bij sommige scholen de praktijk is, is volgens de Raad onvoldoende. De Raad is ook van mening dat in Fryslân alle schoolkinderen lessen over de Friese geschiedenis en cultuur zouden moeten krijgen.
De Raad van Europa heeft ook gekeken naar de positie van het Limburgs en het Nedersaksisch in Nederland. De Raad vindt dat Nederland een structurele regeling moet treffen voor de introductie van het Limburgs en het Nedersaksisch als schoolvak in de gebieden waar die talen worden gesproken. Ook zou het mogelijk moeten zijn om aan de universiteit Limburgs en Nedersaksisch te studeren.