'Extremisme tegen overheid in Noord-Nederland neemt toe, hand in hand met Fries chauvinisme'
Het aantal extremistische incidenten dat voortkomt uit antioverheidsdenken is de laatste jaren snel toegenomen in Fryslân, Groningen en Drenthe. De aanpak daarbij schiet tekort, want de autoriteiten hebben veel meer aandacht voor jihadisme.
Dat blijkt uit onderzoek van Léonie de Jonge, Pieter Nanninga en Fleur Valk van de Rijksuniversiteit Groningen.
De Nederlandse aanpak van radicalisering en extremisme richt zich vooral op jihadisme, maar dat speelt in Noord-Nederland veel minder. Extremisme en radicalisering in Noord-Nederland worden daarom minder snel opgemerkt, is de conclusie van de onderzoekers.
Sinds 2018 heeft de helft van alle extremistische incidenten in de noordelijke drie provincies een grondslag in antioverheidsdenken. Het gaat sinds 2016 ieder jaar om ongeveer tien van zulke incidenten, met een uitschieter in 2021, toen het er vijftien waren.
Onderzoeker Nanninga: "Het is een relatief klein fenomeen in het noorden, maar tegelijkertijd zien we een stijgende lijn."
Stikstof, windmolens en asielzoekerscentra
Nanninga ziet de laatste jaren meer en meer incidenten die voortkomen uit antioverheidsgevoelens in regionale dossiers. Dan gaat het om het stikstofdossier, de komst van windmolenparken en asielzoekerscentra.
De ontevredenheid en het wantrouwen tegen de overheid komt online veel terug in extremistische groeperingen. En die groepen zoeken elkaar op, zegt De Jonge. "We zien veel meer kruisbestuiving dan een paar jaar geleden, vooral online, zoals bijvoorbeeld extreem-rechts dat zich mag aansluiten bij de boerenprotesten."
'Fries chauvinisme'
Verder probeert een groep burgers zich af te keren van de overheid om een zelfvoorzienend leven na te streven. De zogenoemde 'soevereinen' erkennen het gezag van de overheid niet en weigeren om belastingen en boetes te betalen. In Fryslân gaan die sentimenten soms hand in hand met Fries chauvinisme, blijkt uit Telegramgroepen als 'Friesland Autonoom'.
Hetzelfde geldt voor andere groepen, die de onderzoekers omschrijven als Defend-groepen. Zij zeggen dat ze opkomen voor Nederlandse tradities en nemen daarbij ideeën uit complottheorieën en (ultra)nationalisme over. Fryslân heeft een vrij actieve Defend-beweging, die aanwezig was bij acties door heel Nederland.
De onderzoekers relateren de ideeën aan andere vormen van radicaal- en extreemrechtse gedachten, die geleid hebben tot protestacties in Noord-Nederland. Als bekendste voorbeeld wordt de pro-Zwarte Pietenmanifestatie in 2017 genoemd, waarbij de snelweg A7 geblokkeerd werd.
Toch is het bij de A7-blokkade lastig om die actie te categoriseren, zegt onderzoeker Pieter Nanninga. Er deden veel mensen mee aan de blokkade. "Als er een gedachtengoed achter zat dat breder tegen de overheid gericht was of dat gevoed werd door rechtsextremistische ideeën, dan valt de A7-lokkade onder extremisme.
"In het geval van Dokkum - waar meer onderzoek naar is gedaan - speelde bredere antioverheidsgevoelens en bredere uitest rechtse sympathieën mee."
"Ook hier ging het idee dat de Nederlandse cultuur moet worden beschermd, gepaard met antioverheidssentimenten, anti-Randstedelijke gevoelens en Fries chauvinisme", schrijven de onderzoekers.
Waarschuwing
De onderzoekers geven voorbeelden van hoe de aanpak van extremisme zich juist veel minder richt op deze groeperingen, maar meer op jihadisme, terwijl dat in Noord-Nederland maar beperkt speelt.
Dat toont volgens de onderzoekers aan hoe antioverheidsgevoelens en radicaal- en extreem-rechtse overtuigingen in Noord-Nederland de laatste jaren steeds meer worden genormaliseerd. Dat wordt vaak niet gezien als extremistisch. De onderzoekers waarschuwen ervoor dat de aanpak van extremisme en radicalisering daardoor achterblijft.