Zorgen over verkoop monumentale rijkspanden in Veenhuizen

Erfgoedvereniging Bond Heemschut maakt zich zorgen over de verkoopprocedure van tachtig rijkspanden in de vroegere strafkolonie Veenhuizen. De vereniging pleit voor meer inzicht in de verkoop. Ze is namelijk bang dat een belangrijk stuk erfgoed aan de hoogste bieder wordt verkwanseld.

Veenhuizen is als voormalig gevangenisdorp uit 1823 een uniek complex, met tientallen beschermde rijksgebouwen. Het wordt ook voorgedragen als onderdeel van een aantal 'Koloniën van Weldadigheid' bij de UNESCO voor de Werelderfgoed status.

Zorgelijk

"Dit vraagt om een zorgvuldig verkoopproces, waarbij de borging van de cultuurhistorische waarden leidend dient te zijn, nu en in de toekomst", meldt de erfgoedvereniging. Het Rijk wil van Veenhuizen af, en zette daarom zijn panden vorig jaar zomer in de verkoop. Bedoeling is dat ze in één deal als Ensemble Veenhuizen verkocht worden.

De Bond Heemschut is er niet gerust op dat behoud van het erfgoed voor de toekomst zwaarder weegt dan een hoge verkoopopbrengst. "Het verkoopproces, dat nu gedurende meer dan een jaar gaande is, is tot nu toe volstrekt niet transparant geweest. Dit is des te zorgelijker, omdat we als Bond Heemschut van mening zijn dat het afstotingsproces dat het Rijksvastgoedbedrijf hanteert voor kwetsbare, beeldbepalende monumenten, vaak niet tot het maatschappelijk gewenste resultaat leidt."

Onvoldoende garantie

Het moment van de definitieve biedingen komt eraan. En de erfgoedvereniging is bezorgd dat, door gebrek aan transparantie, de hoogte van het eindbod uiteindelijk de gunning bepaalt. "En daarmee is er onvoldoende garantie dat de monumentale waarden op de juiste wijze worden geborgd."

Zo is voor de Bond Heemschut volstrekt onduidelijk of er nog erfgoed beherende organisaties in de race zijn, en welke visie ze hebben gepresenteerd. Ook weet ze niet of er nog private partijen zijn die meedingen, en op basis waarvan deze geschikt zijn bevonden om een bod uit te brengen.

Drentse Landschap

Het enige dat bekend is, is dat Stichting het Drentse Landschap, samen met stichting Boei en de Nationale Monumentenorganisatie (NMo) als trio samen een bieding hebben gedaan en inmiddels ook een plan hebben ingeleverd. Ze willen het Pauperparadijs Veenhuizen graag overnemen en in stand houden. Zo is het Drentse Landschap al sinds 2008 eigenaar van Klein Soestdijk in Veenhuizen.

Het witte karakteristieke landhuis aan de Hoofdweg is de vroegere directeurswoning van het gevangenisdorp. De drie partijen willen met het herbestemmen van de vele panden, waaronder ook twee kerken, de toekomst van Veenhuizen borgen. Maar ze hebben wel een bruidsschat nodig, omdat het beheer van al die panden een risicovolle onderneming is voor de drie non-profit organisaties.

Niet het geld moet tellen

Bond Heemschut pleit ervoor om voor beeldbepalende monumenten, die belangrijk zijn voor ons land, een uitzondering op het verkoopproces te maken. "Monumenten zoals de bunker van Seyss-Inquart, landgoed Paleis Soestdijk en Veenhuizen zou het Rijk niet moeten afstoten, met als doel er de hoogste financiële opbrengst voor te krijgen. Het moet vooral gaan om de hoogste maatschappelijke opbrengst."

De erfgoedorganisatie zou het liefst een directe gunning van Veenhuizen willen aan maatschappelijke erfgoedorganisaties. Als voorbeeld noemt ze de overdracht in 2016 van 29 Rijksmonumenten aan de NMo. Het ging om oude kastelen, ruïnes, huizen, kerken en gedenknaalden. Ze kregen daar 60 miljoen euro bij. De Bond Heemschut zou zo'n gunning ook graag zien voor de panden in Veenhuizen. "Maar op zijn minst zou bij het finale bod de maatschappelijke opbrengst en de kwaliteit zwaar moeten meewegen."

Om ervoor te waken dat het met Veenhuizen niet goedkomt, heeft de Bond Heemschut de vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken ingeschakeld.

Verkoopproces niet beïnvloeden

Het Rijksvastgoedbedrijf laat weten dat er al biedingen zijn gedaan, maar hoeveel en van wie, dat blijft geheim. "Om het verkoopproces niet te beïnvloeden kan het Rijksvastgoedbedrijf gedurende het proces van inschrijving en gunning geen informatie geven over de inschrijvers", aldus een woordvoerder.

In november 2019 is de inschrijvingsprocedure gestart. Na sluiting van de inschrijving begin 2020 zijn geïnteresseerde partijen eerst gevraagd naar hun achtergrond en referenties. "Dit om te beoordelen of zij in staat zijn een grote vastgoedportefeuille als deze te beheren en te ontwikkelen", zegt de woordvoerder.

Aandacht voor de waarde

In oktober moest er van de geïnteresseerden een uitgewerkt plan komen, voor beheer en ontwikkeling van het Ensemble Veenhuizen. Half januari moeten de partijen hun definitieve biedingen uitbrengen. Medio maart, zo is de bedoeling, worden de tachtig monumenten gegund aan de beste partij.

Volgens de woordvoerder gaat het 'om een zorgvuldige procedure', ook al is deze niet transparant. "Het Rijksvastgoedbedrijf streeft met deze procedure na, dat de nieuwe eigenaar het bijzondere verhaal van Veenhuizen een goed vervolg geeft, met aandacht voor de waarde van het erfgoed en duurzame ontwikkeling."

Heemschut

De Bond Heemschut bestaat sinds 1911 en zet zich al meer dan 100 jaar onafgebroken in voor het behoud van cultureel erfgoed. Heemschut betekent letterlijk het schutten (beschermen) van het heem (de eigen omgeving). Als erfgoedvereniging zetten ze zich in voor de bescherming van waardevolle objecten en gebieden.