Onderzoek: probleem van georganiseerde misdaad in de zorg nog groter dan gedacht

Dat criminelen actief zijn in de zorgsector was al langere tijd bekend, maar de situatie blijkt nog veel ernstiger en omvangrijker dan gedacht. Malafide zorgondernemers gaan daarbij uiterst gestructureerd en goed georganiseerd te werk, blijkt uit onderzoek. Het zijn met name drugscriminelen die kans zien door te dringen tot deze branche, waar vaak enorme bedragen aan zorgsubsidies 'voor het oprapen liggen'. De georganiseerde misdaad deinst er zelfs niet voor terug om kwetsbare cliënten seksueel uit te buiten of in het kader van dagbesteding in te zetten als hennepknippers.

Dit blijkt uit een vandaag gepresenteerd onderzoek dat naar de Tweede Kamer is verstuurd. Hierin wordt aandacht gevraagd voor de problematiek.

Georganiseerde aanpak

In het onderzoek van vandaag is voor het eerst gedetailleerd niet alleen in kaart gebracht met welke strafbare feiten deze categorie louche zorgondernemers zich bezighoudt, maar ook hoe de criminelen dit aanpakken.

Uit het onderzoek wordt namelijk vooral duidelijk hoe de georganiseerde misdaad in z'n werk gaat. Het is voor het eerst dat dit nu in een rapport is vastgelegd.

Financieel doolhof

De malafide zorgorganisaties maken regelmatig deel uit van een netwerk van bedrijven, waaronder vastgoed, horeca, transport, maar ook goudhandel. Met daarboven een holding. In die holding wordt bijvoorbeeld het vastgoed, zoals de zorglocaties, ondergebracht. Op die manier wordt een financieel doolhof opgetuigd, waardoor opsporingsinstanties moeilijk zicht hebben op de geldstromen.

Bloedband

Uit het onderzoek blijkt bovendien dat er vaak sprake is van een bloedband. De betrokken bestuurders zijn veelal familieleden die elkaar de bal toespelen. Ook zitten veel familieleden en/of bevriende relaties in elkaars raden van toezicht. Daarnaast worden zogenoemde katvangers of andere stromannen als onderaannemers of zzp'ers ingezet, waardoor de 'grote vissen' onder de radar weten te blijven.

Als het dan toch misgaat en een zorgbedrijf krijgt geen nieuw contract of gaat failliet, staat er vaak een zoon of dochter of ander familielid op, die het bedrijf onder een andere naam voortzet.

Zorggeld vloeit in zakken criminelen

Het zijn veelal kleine bedrijfjes die worden opgezet, die zich richten op kwetsbare cliënten als ouderen en senioren die kampen met allerlei (verslavings)problemen of in aanraking zijn geweest met justitie.
Vanwege de forse bedragen die in de zorgbranche omgaan zijn deze bedrijfjes veelal goed voor vele tonnen omzet. In plaats van dat dit zorggeld naar cliënten gaat, vloeit het voor een groot deel in de zakken van criminelen.

Ondermijning

Het onderzoek is uitgevoerd door het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ), een landelijke organisatie die speciaal in het leven is geroepen om fraude in de zorg te bestrijden. Het rapport is gebaseerd op cijfers van het RIEC, het Regionale Informatie- en Expertisecentrum in de regio Twente, dat door de overheid is gelanceerd in de strijd tegen de zogenoemde ondermijning: het fenomeen waarbij de onderwereld weet door te dringen tot de bovenwereld.

In 2019 werd overigens ook al eens onderzoek gedaan naar een verband tussen criminaliteit en zorg. Daaruit bleek dat circa de helft van zorgdirecteuren, bij wie er signalen waren van zorgfraude, ook sprake was van strafrechtelijke antecedenten.

Andere strafbare feiten

In dit nieuwste onderzoek is echter niet alleen gekeken naar de manier waarop de zorgcriminelen te werk gaan, maar ook in hoeverre ze zich - behalve aan eventuele zorgfraude - aan andere strafbare feiten schuldig maken.

Daarvoor zijn in totaal 22 zorgbureaus uitvoerig doorgelicht, waarvan de cliënten in aanmerking komen voor zorgsubsidies in het kader van onder meer pgb, zorg in natura en de wmo.

Dit zijn overigens bureaus die na een eerdere screening al onder een vergrootglas lagen. Waarbij de onderzoekers bovendien de kanttekening maken dat dit aantal sinds de start van de studie alweer met enkele tientallen is toegenomen. De cijfers zoals die vandaag zijn gepresenteerd, vormen dan ook het topje van de ijsberg.

'Crimineel netwerk'

Uit het onderzoek komt onder meer naar voren dat de 22 gescreende zorgorganisaties alle een link hebben met de criminaliteit. De onderzoekers schrijven dat er bewijs is dat personen die bij deze zorgaanbieders betrokken zijn "zich in een crimineel netwerk begeven".

Hennepteelt

Maar liefst 15 van de 22 zorgorganisaties blijkt zich bezig te houden met de hennepteelt. Zo werden kwekerijen ontdekt in woningen van eigenaren en een werknemer, maar ook in de woning van een cliënt. In drie gevallen werd de plantage opgerold op de zorglocatie zelf. In vijf gevallen hield de zorgondernemer zich bezig met grootschalige hennepteelt en hield er meerdere kwekerijen op na.

Ingezet als hennepknippers

Drie zorgaanbieders deinsden er zelfs niet voor terug om kwetsbare cliënten, die juist aan hun zorg waren toevertrouwd, in te zetten om henneptoppen te knippen. Dat gebeurde soms zelfs onder met mom van dagbesteding.

Van de 15 zorgorganisaties die worden gelinkt aan de hennepteelt zijn er bij zes zorgbedrijven ook nog andere vormen van criminaliteit geconstateerd. Daarbij gaat het om witwassen, belastingfraude, uitkeringsfraude, illegaal gokken en ook het seksueel uitbuiten van cliënten.

Prostitutie

Zo werd een 18-jarige verstandelijk beperkte jonge vrouw door een zorgaanbieder in een woning als prostituee aan de slag gezet. De zaak kwam aan het licht toen omwonenden alarm sloegen omdat er telkens mannen in- en uitliepen bij de woning die de vrouw van het zorgbureau had toegewezen gekregen.

Motorbende

Bij de zeven andere zorgaanbieders werden delicten geconstateerd als mensensmokkel, illegale wapenhandel, illegaal gokken en het lidmaatschap van een verboden motorbende.

Bij 10 van de 22 zorgorganisaties zijn personen actief die criminele antecedenten hebben. Behalve drugsdelicten gaat het onder meer om fraude, vrijheidsberoving, valsheid in geschrifte. Omdat deze personen echter vaak zogenoemde katvangers inzetten, weten ze zelf doorgaans uit handen van opsporingsdiensten te blijven.

Migratieachtergrond

In de regio Twente kwamen in het verleden meermalen zorgbureaus onder vuur te liggen, die werden gerund door ondernemers met een zogenoemde migratieachtergrond. Deze ondernemers richtten zich vaak specifiek op landgenoten, die vaak de taal niet of nauwelijks machtig zijn. Deze groep cliënten werd onder meer in gebedshuizen geronseld.

In dit nieuwste onderzoek is ook gekeken naar de etnische achtergrond van de zorgondernemers. In totaal 17 van de doorzochte zorgbureaus zijn de personen die worden verdacht van criminaliteit van buitenlandse komaf.

Verder is opvallend dat het vooral mannen zijn die zich bezighouden met criminaliteit (19 gevallen).

Verstoken van zorg

De onderzoekers spreken er in hun rapport hun zorg over uit dat door deze vorm van ondermijning geld, dat eigenlijk bedoeld is voor de zorg, weglekt in het criminele circuit.
Niet alleen gaan hierdoor subsidies verloren, tegelijk moeten kwetsbare cliënten het stellen zonder de zorg waaraan ze juist grote behoefte hebben. "De betaalbaarheid van zorg staat daardoor onder druk", aldus het rapport.

Rest van Nederland

Het onderzoek van vandaag spitst zich toe op Twente. "In andere regio's is dit nog niet onderzocht, maar ik zou het raar vinden als dit niet ook in andere delen van het land speelt", aldus onderzoekster Carla Vianen van het IKZ.
Mogelijk volgt nog een vervolgonderzoek in de rest van het land, aldus Vianen.

Zorgfraude

RTV Oost heeft de afgelopen jaren uitgebreid onderzoek gedaan naar zorgorganisaties in Overijssel en mogelijke misstanden. Deze verhalen zijn terug te vinden in dit dossier.

Fraude in de zorg heeft sinds 2015 een enorme vlucht genomen nadat de overheid deze taken bij de lokale overheden had neergelegd. Er werden tal van zorgbureaus opgericht, waarvan de bestuurders meer oog lijken te hebben voor het binnenhalen van zorgsubsidies dan voor het verlenen van zorg. Hierover is in de Tweede Kamer al meermalen de noodklok geluid.