Friesland waarschuwt Twente voor geluidsoverlast: “F-35 is echt veel luider dan F-16”

Komen straaljagers terug naar Twente Airport? Meer duidelijkheid daarover komt deze week vanuit Den Haag. Om te kijken wat de gevolgen kunnen zijn, trekken we naar de omgeving van Vliegbasis Leeuwarden, waar de F-35’s al sinds 2019 opstijgen en landen. “Ja, Twente moet zich zorgen maken.”

“Kijk, hier kun je zien hoe dik het is.” In het Friese dorpje Marsum wijst Geert Verf, voorzitter van dorpsbelang, naar het kozijn rond het raam in zijn keuken. Dat kozijn is een stuk dikker dan normaal. “Dit keert zo’n 36, 37 decibel aan geluid. Dat helpt aanzienlijk. Ik merk heel duidelijk het verschil als ik het raam open of dicht heb.”

Marsum grenst aan Vliegbasis Leeuwarden; het eerste huis staat op 400 meter van de start-en-landingsbaan. In Leeuwarden mag Defensie op jaarbasis 2700 vluchten maken met F-35’s, de straaljagers die de F-16’s vervingen. “Dat hoorden we voor het eerst in 2009. Toen dachten we nog: alles wat nieuw is, is beter, schoner en stiller. Nou, we kwamen van een koude kermis thuis.”

Want, zo stelt Verf: “De F-35 is voor bewoners een heel slecht toestel. Dat staat buiten kijf. De mensen in Twente moeten zich wel zorgen maken.”

Bekijk hier de reportage die we maakten in Friesland over de overlast van de F-35:

Meer vluchten met straaljagers

Twente Airport is een van de acht opties die Defensie momenteel onderzoekt voor uitbreiding van het aantal vluchten met F-35’s. De luchtmacht wil jaarlijks 2300 extra vluchten kunnen maken en de F-35’s op meer plekken kunnen stallen. Nu vliegen ze alleen vanaf Vliegbasis Volkel en Vliegbasis Leeuwarden. Verspreiding over Nederland “maakt ons minder kwetsbaar bij aanvallen”, zo stelt de krijgsmacht.

Komende week volgt een ‘schifting’ waarna nog enkele opties overblijven die verder onderzocht worden, zo is de verwachting.

Huizen afgebroken

Mocht Twente Airport uiteindelijk, volgend jaar, gekozen worden als dé locatie voor F-35’s, dan weet Verf wel wat Twente kan verwachten. Al sinds 1980 houdt hij zich bezig met straaljagers en de geluidsoverlast. “Toen moesten er 124 woningen afgebroken worden. Dat wilden we per se niet, toen zijn we er met gestrekt been ingegaan. De straaljagers kwamen, maar de huizen konden gelukkig blijven staan.”

F-35 veel luider dan F-16

Verf vertegenwoordigt sindsdien omwonenden in verschillende overleggen met de vliegbasis en Defensie. En dat blijkt nodig. “Ik weet het nog als de dag van gisteren: 27 november 2019. Toen begonnen ze hier te vliegen. Dat maakte veel meer geluid dan we verwachtten. Bij de start gemiddeld 6 decibel meer, bij een landing 13 decibel meer.”

Om dat een beetje in perspectief te zetten: het RIVM stelt dat een toename van 10 decibel “door een mens meestal ervaren wordt als tweemaal zo hard”.

Dat omwonenden last ondervinden van de straaljagers, bevestigt ook Hayo Bootsma. Als verslaggever van Omrop Fryslân volgt hij het dossier al jarenlang.

Stress, slapeloosheid en overlast

“De overlast is groot. We hebben een enquête gehouden in de hele provincie en daaruit bleek dat driekwart van de Friezen zegt een ander geluid te ervaren dan bij de F-16. Het voert ook tot een veel groter gebied om Leeuwarden heen. In Gorredijk, hier hemelsbreed 40 kilometer vandaan, stoorden ze zich niet aan de F-16. Bij de F-35 is dat echt anders.”

Een enkeling spreekt van stress en slecht kunnen slapen. “Maar het gaat ook om piepgeluid in de oren, kinderen die niet kunnen slapen, of tijdens het thuiswerken je niet verstaanbaar kunnen maken via Teams. Als ze beginnen te vliegen, dan moet je daarmee stoppen.”

Gehoorbeschadiging

Rondom de vliegbasis is een meetnet opgesteld met zestien meetlocaties, die non-stop het geluidsniveau registreren. Een eis van omwonenden, waaronder Verf, die ingewilligd is door Defensie. “Hier zijn piekgeluiden gemeten van 115, 123 decibel”, vertelt Bootsma. “Als je daar onder staat, dan is er zeker kans op gehoorbeschadiging. Huisartsen hier vragen daar ook duidelijk aandacht voor. Doe er wat aan, zeggen ze.”

Opnieuw ter vergelijk: een drilboor op één meter afstand staat gelijk aan 110 decibel, en de geluidsnorm voor een concert is in Nederland 103 dB. Waarbij er vanuit gegaan wordt dat bezoekers oordoppen dragen die 15 dB tegenhouden.

Overlast, maar leefbaar

Toch wil Verf het ook absoluut niet doen voorkomen alsof Marsum de hel op aarde is vanwege de F-35’s. “Twente moet zich zorgen maken, maar het is niet het einde van de wereld. Hier laten we zien dat ermee te leven is. Marsum is een leefbaar dorp. Maar ja, we hebben er wel last van.”

Defensie houdt ook rekening met de dorpsbewoners. Zo maken de straaljagers na hun start direct een kleine draai als ze los van de grond komen. “Het bochtje om Marsum, zodat ze niet recht over ons heen komen. Dat hebben we voor elkaar weten te krijgen”, stelt Verf tevreden vast. Tijdens uitvaarten en schoolpauzes probeert Defensie niet op te stijgen.

“Twee uur 's middags gaat de school hier uit. Vliegen ze dan, dan kun je je niet verstaanbaar maken. De juf die nog wat wil zeggen niet, je kunt je speelafspraakje niet maken; je kunt elkaar gewoon niet verstaan. Daar zijn ook afspraken over gemaakt: start een kwartier eerder met vliegen, dan hebben wij er minder hinder van.”

Oldenzaal in 'gevarenzone'

Verf verwacht dat Twente Airport een goede kans maakt om als F35-locatie uit het onderzoek te rollen. Zeker voor 1150 vluchten per jaar. “Dat blijkt qua geluidscontouren goed te passen, alleen een deel van Oldenzaal valt dan binnen die cirkels. Daar zullen huizen geïsoleerd moeten worden. Is ook weer een kans: isoleer ook direct voor warmte en je slaat een dubbelslag.”

Hij raadt bewoners nadrukkelijk aan om de dialoog met Defensie te zoeken. “Natuurlijk probeer je eerst plan A: de F-35’s tegenhouden. Maar als dat niet lukt, zorg dan dat je een plan B hebt liggen. Wat zou acceptabel zijn qua aantal vluchten? Misschien kan bij Oldenzaal net zo’n bochtje worden gemaakt als bij ons hier in Marsum. Over dat soort zaken valt echt te praten met Defensie.”