'Polen met eigen broodtrommel' laten echte Haagse koffietenten verdwijnen, einde voor broodje bal?

Ze horen al sinds mensenheugenis bij elkaar: koffietenten en Den Haag. Op geen enkele andere plek komen de Haagse humor en taal je zo tegemoet. Maar steeds vaker lijkt dit soort plekken te verdwijnen. Ze worden overgenomen door mensen die er een 'hippe' zaak van maken. Maar waarom?

Goedkope koffie, een broodje bal en een 'gewoon' glas koeienmelk. Dat is waar Haagse koffietenten, vaak kleine keetjes op de hoek van de straat, al decennialang de dakdekker, loodgieter en glazenwasser van voorzien.

In alle vroegte komen ze er bij elkaar, net als tijdens de lunch. Ondertussen wordt in plat Haags de toestand in de wereld besproken en worden grappen gemaakt die buiten de muren van de keet niet meer zouden kunnen.

Laptop op tafel

Dat beeld verandert steeds meer. Het bedrijfsbusje op de parkeerplaats voor de deur maakt steeds vaker plaats voor de bakfiets.

Een laptop op tafel en een grote koptelefoon zijn ook hier al lang geen uitzondering meer. Wat is hier aan de hand? Wij gingen eens kijken bij een paar van die oude Haagse koffiehuisjes.

Wie bijvoorbeeld koffiehuis Sjaak binnenstapt, proeft (en ruikt) meteen de authentieke sfeer. De niet heel grote gele keet zit rond lunchtijd stampvol (dat is al bij vijftien man) met werklui die in plat Haags grappen zitten te maken en zonder schroom of denkpauzes hun gedachten publiekelijk ventileren.

Achter de toonbank staat, hoe kan het ook anders, Sjaak (68).

'Als die gozer van Omroep West klaar is met z'n stukkie, is je zaak meteen vijftien rooien (15.000 euro, red.) minder waard', grapt één van de bezoekers. Wat ze er van vinden dat steeds meer koffietentjes verdwijnen en overstappen op wat meer luxe voedsel? 'Nou, hier niet hoor. Zuurdesem en geitenkaas? Nee joh, mongool', klinkt het.

'Een gewoon broodje is al te moeilijk voor Sjaak', zegt een andere lolbroek in onvervalst Haags. De eigenaar ziet er de humor wel van in. 'Ja joh, hier komen allemaal leuke mensen. Een beetje ouwehoeren en van die typisch Haagse humor. Als je daar niet tegen kan, dan moet je hier niet komen.'

Al jarenlang is Sjaak hier vijf dagen per week elke dag om 5.00 uur 's ochtends aanwezig. Om 14.00 uur sluit hij de tent. Zijn vrouw werkt ook mee, maar is er vandaag net even niet.

Detail: elke vrijdag zijn er biefstukreepjes. Doordeweeks is een chilipeper voor de hete kip al excentriek genoeg. 'Havermelk daar begin ik niet aan hoor. Daar komen de mensen hier niet voor. Er is al keuze genoeg.'

'Al maken ze er een kapsalon van'

Aan stoppen denkt hij wel eens. 'Ja, elk jaar zeg ik dat opnieuw. Maar ik weet het niet hoor.' Zou hij het zonde vinden, als er weer een authentieke koffietent verdwijnt?

'Bedoel je dat het zo moet blijven als nu bij de verkoop? Nou, maakt mij niet uit hoor. Al maken ze er een kapsalon van', zegt hij met veel bravoure.

Dan rijden we naar een andere oude bekende, koffiehuis Statenplein. In lang vervlogen tijden wekelijks het decor van het programma 'Zeg het maar' op TV West. Niet geheel onterecht, want echt aanmoedigen om iets te roepen hoef je de bezoekers hier zeker ook niet.

In deze chique buurt komen allerlei soorten mensen in het koffiehuis, vertelt uitbater Louis van Breukelen (73). Maar het merendeel zijn toch werklieden, zoals schilders, metselaars en dakdekkers.

Samen met Nathalie (ze was personeelslid en net gescheiden toen ze 33 jaar geleden naar elkaar toegroeiden) maakt hij elke dag van 4.00 tot 16.00 zo'n zestig soorten broodjes.

Hebben ze nooit mot samen, als ze de hele dag op elkaars lip zitten? 'Nou, ik geef nog wel eens een bakkie weg. Of ik zeg doe maar een tientje, als het 10,50 euro is. Zij is een stuk moeilijker. Zuinig, ja. Ze zegt vaak dat ik niet goed wijs ben', vertelt Louis lachend.

Nathalie knikt instemmend, terwijl ze het zoveelste kannetje melk staat op te schuimen.

'Soja, geitenmelk, havermelk?', zegt ze verontwaardigd als we vragen naar de veranderende vraag.

'Geitenmelk is voor geitenwollensokken-mensen. Daar gaan we hier niet aan beginnen, schei uit. Dan zit ik met al die kannetjes. Nee hoor, dan nemen ze maar lekker wat anders', zegt ze resoluut.

Ze staan elke dag om 3.30 uur op. 'Het is leuk hoor, je bent onder de mensen. Het hoort bij mijn leven', verklaart haar wederhelft. 'We hebben heel veel vaste klanten. Alles kan hier, niks is te gek.'

'Jammer hoor, dat dit verdwijnt', vervolgt ze. 'De koffietent is echt Haags. Mensen praten hier over oorlog, duiven, gekke dingen. En ook met elkaar.'

Toch weten ook steeds meer museumgasten de weg naar het koffiehuis te vinden. Of het dan niet een upgrade nodig heeft? 'Nou, ik heb laatst wel aan één kant de gordijnen weggehaald, voor meer licht.'

'Maar die andere kant zijn gebleven, die hangen er al 35 jaar. Daarom laat ik ze maar hangen. Zelf vind ik er niks aan.'

Nathalie zegt op die typisch Haagse vileine toon: 'Jongens, waarom komen jullie nou precies tijdens schafttijd, joh?' Het is met een glimlach, maar we pakken de hint naadloos op. Wel werken we snel nog even een broodje bal weg, want dat hoort erbij.

Als we een stukje verder rijden, belanden we midden in de ambassadewijk. Daar staat, grenzend aan de Scheveningse Bosjes, koffietent John & June's. Bijna veertig jaar lang stond het hier bekend als 'De Prinsevink', maar inmiddels is de zaak van eigenaar veranderd en ook van concept.

Ondernemer Alex Troost (38) uit Voorburg had een lunchroom in het Zeeheldenkwartier. Hij reed geregeld in het weekeinde voorbij de koffietent en zag dat de deuren dan waren gesloten.

'Daar snapte ik niks van. Je zit hier vlakbij een speeltuin en het stikt hier van de wandelaars. Toen ik hoorde dat de eigenaren de boel wilden verkopen, wilde ik het graag overnemen.'

'Het was hier echt nog klassiek. Er stond een groot apparaat voor filterkoffie, met twee kannen die de hele tijd werden warm gehouden. Er stond een snijmachine, een frituur. Je kon hier een simpel broodje kopen, niks ingewikkelds.'

Dat concept is veranderd. Op de menukaart, in het Engels, staan bijvoorbeeld chocoladebroodjes en bij een kopje thee krijg je een statig zakje in een kleurrijke kartonnen doosje.

'Ik wilde bewust een andere doelgroep, maar de traditionele doelgroep van bouwvakkers en schilders wilde ik ook niet kwijt.'

Mengelmoes

Troost koost er daarom voor het gebakken ei en de huisgemaakte gehaktbal op de kaart te laten staan. 'Ook de nieuwe doelgroep bestelt die massaal. Dat is leuk, we hebben nu echt een mengelmoes van mensen.'

'Veel expats, personeel van de ambassades, buurtbewoners en wandelaars. We zijn het enige toilet hier in de buurt, dat helpt ook', lacht hij.

Of het jammer is dat de traditionele koffietent verdwijnt? 'Ja, maar ik snap het ook wel. In het begin hadden we nog een groepje vaste bezoekers dat elke ochtend kwam. Na ongeveer een jaar waren die verdwenen.'

Toch staat er nog geen broodje geitenkaas met pijnboompitten op de kaart. Hoewel? 'Dat is nu te bewerkelijk, we hebben een heel klein keukentje. Maar daar is wel markt voor. Daarom gaan we binnenkort verbouwen en dan gaan we de keuken beter indelen.'

Geen zorgen

We hoeven ons geen zorgen te maken: de bal blijft. 'En een vega-gehaktbal komt er ook niet, laten we het niet overdrijven. Maar we hebben wel een groentekroket.'

Nog even over die melk dan. Hier is de havermelk wél verkrijgbaar. 'Ja, de buurt wil dat, vooral de expats. We krijgen ook steeds meer vraag naar vega. Maar, de gewone melk, die van koeien, die is nog steeds het populairst hoor.'

Achter ons wordt ondertussen door twee bezoekers geklaagd over het weer. Wie goed luistert, ontwaart zelfs hier een licht Haagse tongval. Sommige dingen veranderen gelukkig nooit.

Klussende Pool neemt eigen boterhammen mee

Maar veel dingen dus wel. Hoe zit dat dan? We vragen het frequent bezoeker, ras-Hagenees Sjaak Bral. 'Dit zijn de laatste plekken waar je nog de authentieke Hagenees tegenkomt.'

'Vroeger kwamen er vooral werklui, maar de meesten daarvan komen nu uit Oost-Europa. Die lui hebben niks te zoeken in zo'n koffietent. Ze nemen gewoon hun eigen thermoskan koffie en bammetjes mee.'

Volgens Bral worden de laatste tijd veel tentjes overgenomen en omgebouwd. 'Het wordt dan vaak een juppentent. Daar komt een ander sfeertje bij kijken. Dat goeie ouwe bakkie is steeds minder makkelijk te vinden', verzucht hij.

'De stad is aan het veranderen en de inwoners ook. Dus dit is misschien een cultuur die langzaam aan het wegebben is. Ach, dat hoort nou eenmaal bij het tijdsbeeld.'

Horeca-makelaar: gemeente speelt een rol

'Die koffietentjes zijn inderdaad aan het veranderen, dat gevoel deel ik', zegt Christiaan Spoel van VDS Horecamakelaars in Den Haag.

'Het is een tijdsbeeld. Ook in andere horeca merk je dat het allemaal wat hipper wordt. Havermelk ja, en een salade met geitenkaas en pijnboompitjes, dat klopt wel.'

Het wordt minder, met wat hij noemt 'de oud-Hollandse broodjes'. Spoel: 'Er zijn ook veel mensen die dit al veertig, misschien zelfs wel vijftig jaar doen. Er zijn gelukkig nog wel veel voorbeelden van, want het mag wat mij betreft niet verdwijnen. Het hoort echt bij de stad en is onderdeel van Den Haag. Niet voor niets zijn er meerdere boeken over geschreven.'

Rol van de gemeente Den Haag

Volgens hem speelt er ook een andere kwestie. De koffiehuizen staan vrijwel allemaal op gemeentegrond en werden, hoewel dat van de gemeente niet mocht, vaak onderverhuurd. Nu is de gemeente daar meer op gaan handhaven, zegt Spoel.

'Daarom staan er nu veel in de verkoop. Omdat de échte eigenaren geen tijd of geen zin hebben om de zaak zelf te gaan exploiteren.'

Is dat zo? We vragen de gemeente Den Haag hoe het zit. 'De Haagse koffiehuizen worden gezien als horecapaviljoen, een bijzondere vorm van een kiosk', laat een woordvoerster weten.

'De Haagse gemeenteraad heeft het beleid rond ambulante handel en kiosken in 2016 vastgesteld. De reden daarachter is dat er eenduidige en begrijpelijke regelgeving is voor ondernemers met een kiosk of ambulante standplaats.'

Beleid wordt geanalyseerd

Of dat allemaal goed werkt, moet volgens de gemeente worden uitgezocht. 'Volgend jaar komt er een brede analyse van dit kioskenbeleid. De bijbehorende Verordening Straathandel is ingegaan in 2017.'

'Sinds 2022 zijn we gaan handhaven. Per jaar worden er zo'n tachtig à negentig kiosken gecontroleerd. Daarbij controleert de gemeente op verschillende aspecten, waaronder naleving van de bepalingen die in de huurovereenkomsten staan.'

Hoe zit het dan met die onderhuur, waar de horecamakelaar het over had? De woordvoerder: 'Onderhuur is niet toegestaan. Dat staat ook helder in de grondhuurovereenkomst.'

'De huur voor de grond is relatief laag en we willen voorkomen dat er een situatie ontstaat waarbij er slechts een paar huurders een grondhuurovereenkomst hebben en vervolgens de kiosken op die grond voor veel hogere prijzen doorverhuren.'

'Indien we onderhuur zouden toestaan, hebben we er bovendien geen zicht meer op wie de feitelijke exploitant is van de kiosk en of de grond wel wordt gebruikt waarvoor die wordt verhuurd.'

Gemeente ziet ook veranderingen

De gemeente Den Haag herkent ook dat de vraag verandert. 'Een veranderende invulling van kiosken is mogelijk ook een reactie op een veranderende behoefte van klanten', antwoordt de woordvoerder.

'Die signalen krijgen wij ook, maar daar hebben wij als gemeente geen invloed op en daar doen we ook geen onderzoek naar. Verder zijn er ondernemers die zelf de keuze maken om te stoppen.'

Hoe bijzonder de koffietentjes zijn, is de gemeente blijkbaar ook opgevallen. 'Onlangs sloot bijvoorbeeld het bekende koffiehuis De Aanloop zijn deuren, omdat de eigenaar met pensioen gaat. Om hem te bedanken voor zijn inzet voor de stad kreeg hij de onderscheiding Ondernemers zijn Goud waard uitgereikt', laat de gemeente weten.

Meer verhalen lezen over eten? Dat kan in ons dossier food

Uit de oude doosch (2013):