Joyce deed bijzondere ontdekking bij Zwitsal

Drugsproductie in de Zwitsalfabriek? Joyce Bleeker (73), voormalig vakantiekracht, had daar geen idee van. Pas toen ze auditie deed voor de theatervoorstelling Zalf & Papaver ontdekte ze hoe Zwitsal in Apeldoorn achter gesloten deuren groot werd dankzij de handel in morfine en codeïne.

Joyce was zestien toen ze ’s zomers een vakantiebaan aannam in de inmiddels gesloten Zwitsalfabriek. Ze werkte er drie seizoenen. “Waar anderen nu vakkenvullen, deed ik zalfjes in potten. Het was er gezellig, met een muziekje op de achtergrond”, blikt ze terug.

Het was een vrouwenteam, gescheiden van de mannen die achter in de fabriek werkten. Daar, achter gesloten deuren, werd opium verwerkt. Joyce en haar collega’s hadden geen idee. “We zagen de mannen wel lopen, maar verder niets.”

Bijna zestig jaar later hoort Joyce over de opiumhandel, als ze auditie doet bij Annechien Koerselman. Die maakt voor Theater Orpheus een theaterstuk over dit verborgen verhaal van de Apeldoornse fabriek. Joyce krijgt, samen met andere Apeldoorners, een bijrol.

Pijnstillers

“Als dit verhaal niet verteld wordt, dan verdwijnt het. Terwijl het heel belangrijk is”, zegt Koerselman. “De Zwitsalfabriek was het hart van werkend Apeldoorn, iets om trots op te zijn. Ook de geschiedenis met de papaver.”

Van papaver werden pijnstillers zoals morfine en codeïne gemaakt. Volgens Koerselman verdiende Cor Jansen, de oprichter van Zwitsal, daar veel geld mee: “Ik denk dat hij sterk was in marketing. Hij besefte ongetwijfeld dat babyshampoo beter in de markt lag dan morfine en codeïne, waarmee hij het meeste verdiende. Zwitsal was meer een bijzaak.”

Drugsproductie stilgehouden

Een theatermaker houdt van dramatiek, maar helaas voor Koerselman: de verdovende middelen in Apeldoorn zijn nooit gestolen. “De drugsproductie werd stilgehouden. Als je zou zeggen: ‘Daar wordt drugs gemaakt’, dan zou dat problemen geven. Ze hebben het dus goed verborgen.”

De farmaceutische handel bleef onbekend ondanks de hevige geur op de mannenafdeling. “De vrouwenafdeling met babygeuren lag bij de ingang, terwijl de chemische troep van de papaver achterin de fabriek werd verwerkt. Daar kwamen die vrouwen helemaal niet”, weet Koerselman.

Midden-Oosten

De theatermaakster vond het idee van drugsproductie toch spannend. Ze liet zich voor haar voorstelling inspireren door de ‘duizend-en-één-nacht-wereld’ in het Midden-Oosten, waar de papaver vandaan kwam. Hoewel het stuk een liefdesverhaal bevat en niet helemaal de werkelijkheid volgt, waren de gesprekken met oud-werknemers, zoals Joyce, erg waardevol. “Zij weten als geen ander hoe het was”, zegt Koerselman.

Voor Joyce, een voormalig danslerares, zijn de repetities en voorstellingen intensief. “Het is heel spannend, want ik zit niet in de toneelwereld. Maar dat ik dit mag meemaken, vind ik geweldig.”

In 2011 sloot de Zwitsalfabriek en werd de productie verplaatst. Het terrein tussen de Vlijtseweg en het Apeldoorns Kanaal wordt nu omgevormd tot een hippe stadswijk, waarbij een deel van de gebouwen behouden blijft.