Dakloze József (38) werd dood gevonden op het Weena: 'Er moet wat gebeuren, dit is mensonwaardig'

Dakloze József (38) uit Hongarije was nog maar net een paar dagen in Rotterdam. Afgelopen donderdag werd hij 's ochtends vroeg door een voorbijganger dood aangetroffen op de stoep van het Weena, op een plek waar wel vaker daklozen de nacht doorbrengen. Hij stierf 'een natuurlijke dood', meldt de politie. Lokale politici en instanties reageren geschokt, en willen dat er iets gedaan wordt voor de ruim 150 buitenslapers in Rotterdam. Én aan de overlast die ze vaak veroorzaken.

“Het zijn humanitaire misstanden die hier plaatsvinden”, zegt Martijn van Leerdam, predikant-directeur van de Rotterdamse Pauluskerk. Volgens hem is het tragisch overlijden tekenend voor de grotere dakloosheidsproblematiek in de stad. “Dit is niet de eerste keer, vorig jaar januari ging het al mis in het Kralingse Bos. Iedereen ziet natuurlijk dat dit niet kan.” Van Leerdam doelt op de dood van de 32-jarige dakloze Mateusz uit Polen, die vorig jaar dood werd aangetroffen in een tentje in het Kralingse Bos.

Winterkouderegeling

Voor de predikant-directeur is het al langere tijd duidelijk dat er snel iets moet veranderen. De afgelopen twee jaar is het aantal daklozen en buitenslapers zichtbaar toegenomen. Het gaat vooral om mannen, en soms ook vrouwen, uit het voormalig Oostblok. Zij hebben geen recht op opvang bij het Leger des Heils. Alleen bij vrieskou kunnen ze terecht in een noodopvang. “Er is een zogenaamde winterkouderegeling," legt Van Leerdam uit. "Dat is een mooie benaming voor een tochtige hal met honderd stapelbedden onder de rook van Rotterdam Airport. Hier staat alles wat nodig is voor opvang, maar het complex is alleen open als de gevoelstemperatuur onder nul graden ligt.”

“Deze hal staat dus het hele jaar ingericht klaar, maar is slechts een paar weken per jaar open. Vorige week toen József, net als pakweg tweehonderd anderen, buiten sliep was het officieel niet koud genoeg.”

De reden voor het strakke beleid van deze winterkouderegeling is angst voor een zogenaamde ‘aanzuigende werking’. Als de opvang open zou zijn, trekken daklozen uit andere steden ook naar de stad, zo is de overtuiging van het Rotterdamse college.

Onzin, volgens Martijn van Leerdam: “Ik zou dit argument snappen als die hal een viersterrenhotel was. Maar het is nou niet echt een plek waarvan je zegt ‘daar ga ik gezellig eens slapen’. Toch is het beter dan niets en in het geval van vorige week kan het zelfs levensreddend zijn. De ergste misstanden haal je van de straat.”

Overlast van daklozen

Ook fractievoorzitter van de ChristenUnie en gemeenteraadslid Tjalling Vonk reageert geschokt op het overlijden van József: “Deze problematiek heeft natuurlijk twee kanten. Ten eerste heeft iedereen zo iets van ‘dit zou toch niet moeten kunnen in zo'n stad als Rotterdam, in een land als Nederland.’ Het is mensonwaardig.”

“Aan de andere kant is het niet alleen voor de buitenslapers zelf een tragische situatie, maar ook voor de inwoners van onze stad die overlast ervaren van het grote aantal daklozen. Mensen zijn die overlast gewoon zat en het wordt ook vaak als onveilig ervaren dat mensen in de publieke ruimte slapen. Het buiten slapen gaat natuurlijk ook vaak gepaard met overlast van verslavingen of mensen die hun behoefte doen.”

Een oplossing

Zowel gemeenteraadslid Vonk als Martijn van Leerdam kijken richting het college van burgemeester en wethouders voor de oplossing. In het bijzonder naar zorgwethouder Ronald Buijt. Zij vinden dat het goed regelen van de opvang haalbaar is maar dat er verkeerde politieke keuzes worden gemaakt. Ook Vonk denkt dat de ‘aanzuigende werking’ geen reëel risico is.

“Bijna 15 jaar geleden waren de cijfers van buitenslapers op een historisch dieptepunt”, volgens Van Leerdam. “Na jaren bezuiniging op daklozenopvang gaat het gewoon mis. Ik hoop dat er nu eindelijk wordt ingezien dat de maatschappelijke kosten van het niet openhouden van een winteropvang te groot zijn.”

Het is niet de eerste keer dat Van Leerdam deze oproep doet richting de wethouder: “Een goed besluit van de wethouder zou ik alsnog waarderen. Beter laat dan nooit vind ik. Uiteraard is er nog veel meer nodig voor een structurele aanpak, maar deze opvang structureel openhouden zou een goed beginpunt zijn.”

Ook Tjalling Vonk hoopt op een goede oplossing: “De mensen die echt niet voor zichzelf kunnen zorgen, moeten worden opgevangen. Dit moet wel in combinatie met een strak traject waar er ook eerlijk naar een langdurige oplossing wordt gezocht. Dat kan ook zijn dat mensen weer terug moeten naar het land waar ze vandaan komen, maar dat moet dus wel zorgvuldig gebeuren en indien nodig met een basisopvang."

Reactie wethouder

Zorgwethouder Ronald Buijt bevestigt in een schriftelijke reactie de stijging van het aantal buitenslapers in Rotterdam: “Tussen 2017 en 2019 was het aantal redelijk stabiel. Dat varieerde tussen de 110 en 130 buitenslapers, waarvan tussen de 40 en 50 procent EU-migranten. Vanaf 2020 tot nu is het aantal én het aandeel EU-migranten daarin toegenomen naar een totaal van rond de 160 buitenslapers, waarvan 60 tot 70 procent EU-migranten. Met deze toename van de buitenslapers zien we vooral sinds de zomer van 2023 ook de overlast toenemen, veelal vanwege drank- en/of drugsgebruik van deze doelgroep.”

De problemen hebben de aandacht van de wethouder en hij zegt dan ook "zeer binnenkort" een pakket aan maatregelen te presenteren aan de gemeenteraad. Wat het plan precies gaat inhouden is nog niet duidelijk, maar de wethouder wil daarin gaan samenwerken met de politie, het OM en meerdere zorginstanties.

Volgens de wethouder is het niet zo dat buitenslapers in Rotterdam aan hun lot worden overgelaten: "Onze veldwerkers doen nachtelijke rondes door de stad om buitenslapers te vinden en aan te spreken. Waar nodig worden ze geholpen met zorg en/of ondersteuning om een oplossing te vinden voor hun situatie.” Ook lopen er meerdere trajecten om dakloze EU-migranten weer aan werk te helpen of worden ze geholpen met terugkeer naar hun thuisland. Dat gebeurt meestal op vrijwillige basis, maar soms worden ze ook gedwongen.

De wethouder kan niet zeggen wat er in het specifieke geval van József aan de hand was, omdat het onderzoek naar de omstandigheden rond zijn overlijden nog in volle gang is. Of József's lichaam terug kan naar een eventuele familie in Hongarije of dat hij in Nederland wordt begraven is ook nog niet duidelijk.