Journalist Daphne vangt met foto's tragiek in Oekraïne: “Stapte over lijken heen”

Gewapend met camera trekt oorlogscorrespondent Daphne Wesdorp door Oekraïne. Met haar lens als venster toont de Bakkeveense journalist de onversneden werkelijkheid en het persoonlijke verhaal. "Natuurlijk vecht ik soms tegen de tranen."

Dezer dagen is Wesdorp even terug in haar geboorteplaats. Om op adem te komen van haar inspanningen de afgelopen maanden, maar ook om aanwezig te kunnen zijn bij de expositie in Museum Opsterlân in Gorredijk over haar werk in Oekraïne."Ik zie meer dan een foto"Talloze oorlogsfoto's omringen haar in het museum. Het zijn indringende beelden die ze als journalist heeft vastgelegd in Oekraïne. Dit is het land dat haar riep toen de oorlog uitbrak. Sinds oktober zijn haar verhalen ingelijst en te zien aan de museummuren in Gorredijk.Vanachter een tafeltje, middenin de ruimte, glijden haar ogen langs de beelden. Wesdorp is net terug uit Oekraïne en bekijkt het geheel voor het eerst. "Ik zie veel meer dan een foto alleen", zegt de Bakkeveenster. "Er is zoveel gebeurd om de plaatjes heen. Ik kan het allemaal zo terughalen."

Haar blik blijft haken achter een exemplaar met een militair. Hij speelt piano in een deels verwoeste kerk. Voor haar geestesoog verschijnt de ontmoeting met Mark. "Zo heette hij. Naast militair was Mark ook predikant. Ik ging regelmatig met hem mee naar het front. Onder zijn arm had hij dan een bijbel. Om zo voor te kunnen lezen en de mannen moed in te spreken. Hij was 26, net als ik", zegt ze.Wesdorp vertelt dat hij onlangs is overleden. Niet door al het geweld om hem heen, maar omdat hij in slaap viel achter het stuur, op weg naar een begrafenis. "Ongelooflijk, hè." President Zelensky plaatste de foto van Mark later op zijn Instagram.

Dan staat Wesdorp op en loopt naar een zwart-witfoto. Ze wijst naar een dode man, liggend voor een boerderij. Omgekomen bij een bomaanslag. De door de inslag ontstane krater is duidelijk zichtbaar. Naast de man ligt nog een lichaam. "Dat is zijn vrouw. Met zijn laatste krachten kroop hij naar haar toe. Niet veel later stierf ook hij."Veel mensen mijden het oorlogsgebied. Voor Wesdorp ligt dit anders. Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, vroeg haar chef van het Nederlands Dagblad wie daar verslag wilde doen. De hand van de Friezin ging resoluut omhoog.Hang naar autonomieEen complete sprong in het diepe was het echter niet. Eerder werkte ze in conflictgebieden als Irak en Koerdistan en het vluchtelingenkamp op Lesbos. Zo komen haar beide studies, antropologie en journalistiek, samen in haar werk. Altijd als freelancer, ook in Oekraïne, vanwege haar sterke hang naar autonomie. "Ik kom met mijn eigen verhalen. Doe alles zelf. Precies zoals ik het wil hebben."

Toen ze op tv bejaarde Oekraïense vrouwen zag oefenen met een houten geweer, trok het land stevig aan haar jas. Daar moest ze heen. "Eerst dacht ik dat vooral het Midden-Oosten mij trok. Maar toen besefte ik dat het iets anders was: respect voor bewoners die vastberaden zijn om hun land te verdedigen. Voor hen wil ik wat betekenen", zegt ze. "Hoe? Door hun verhaal te documenteren. Zodat niemand eromheen kan."Spanning om te snijdenOp 4 maart vorig jaar kwam ze aan in het zo geteisterde land. In Lviv merkte ze nog weinig van oorlogshandelingen. Dat veranderde toen ze naar andere plaatsen ging. In Odessa liep Wesdorp door verlaten straten en trof ze antitankbarricades aan op de boulevards.

De spanning was om te snijden, weet ze nog goed. "De oorlog was pas begonnen. Ik wist nog niet goed wat er om me heen gebeurde. En ook de bevolking tastte in het duister." Met een fixer - een lokale expert die als vertaler en contactpersoon optreedt - trekt ze sindsdien door het land.

De chaos tegemoetToen ze een paar weken later Charkov binnenkwam, zag ze de immense verwoesting. Kapotgeschoten gebouwen en uitgebrande auto's domineerden het straatbeeld. Zowel in het noorden als het oosten van de stad bevonden de Russen zich op slechts twee kilometer afstand."Ik zat in de frontlinie. Iets wat ik nog nooit eerder had meegemaakt. Het was erg intens. Je kon de bommen soms horen vallen, maar bang was ik niet."

Later kreeg de angst haar wel in zijn greep. "In april ging ik met twee andere journalisten mee met een ambulance. Ik maakte foto's van het personeel, toen zo'n twintig meter bij ons vandaan een mortier insloeg. We zochten meteen dekking achter een muur", vertelt ze. "Het personeel dook onder de ambulance en zag de scherven langs de auto vliegen. We zijn daar toen heel goed weggekomen."Ondanks de enorme angst, was dit voor haar belangrijk om mee te maken. Door die ervaring werd ze alert en voorzichtig. Het heeft haar naar eigen zeggen doen inzien om geen grenzen over te gaan.Onvoorspelbaar levenOp zoek naar het persoonlijke verhaal trekt Wesdorp langs verschillende plekken binnen het oorlogsgebied. De ene keer vergezeld door journalisten, de andere keer volstrekt op eigen houtje. Slapen doet ze in hotels, of verlaten appartementen. Voor hoelang is altijd maar de vraag.

Soms gebeurt er een hele tijd niets. Maar dat kan ineens veranderen. Dan wordt ze 's nachts wakker geschud om bijvoorbeeld foto's te maken in een ziekenhuis. "Dus nee, het is hier niet om half één lunch en om vijf uur naar huis."Over de lijken stappenIn Oekraïne is ze getuige van talloze tragedies. Naast het zien van leed, wanhoop en misère, komt ook de dood regelmatig op haar pad. Zoals die keer in Charkov, na een bomaanslag. "Een ware massamoord, met zo'n veertig doden. Ik moest op straat over de lijken heen stappen."Toch weet Wesdorp haar rug recht te houden. In de loop der tijd heeft ze eelt op haar ziel gekregen. Bovendien dient haar camera als schild tussen haar en alle ellende die opdoemt in haar gezichtsveld. "Ik weet mijn werkmodus te behouden.""Natuurlijk vecht ik weleens tegen de tranen. Maar, zoals een vrijwilliger tegen me zei: 'als je een kikker in heet water gooit, springt-ie er in paniek uit. Maar als je hem in koud water legt en het langzaam warm laat worden, dan blijft-ie zwemmen tot ie kookt'. Zelfs zo'n extreme staat van oorlog gaat wennen."

Het betekent echter niet dat bewoners de situatie gedwee ondergaan. Wesdorp ziet dat ieder mens een plafond heeft wat betreft het incasseren van leed. Ze roemt de veerkracht die de Oekraïners aan de dag leggen, maar ziet dat die veer onderhand op knappen staat."Iedereen is het spuugzat. In het begin wilden soldaten niet stoppen voor de Krim en de Donbas heroverd waren", vertelt ze. "Maar die strijdbaarheid neemt af. Het is alsof ze elke dag wakker schrikken uit een koortsdroom. De houdbaarheidsdatum komt in zicht."

Wesdorp ontwaakt zelf om de twee maanden bij haar ouders in Bakkeveen. Om te voorkomen dat ze opbrandt. Familie en rust als tegenwicht voor bloed en verwoesting. "Dat is het grote verschil tussen mij en de mensen daar: hen overkomt het gevaar. Voor mij is het een afweging."Tien gemiste oproepenIn deze turbulente tijden vormen haar ouders meer dan ooit een steunpilaar. Zonder hen zou ze dit leven niet leiden, zegt Wesdorp. "Ze helpen me enorm, staan altijd voor me klaar. Soms voel ik me schuldig dat ik ze zo bezorgd maak."Ter illustratie: "Toen ik in het begin van mijn verblijf bij het front was, moest ik mijn telefoon uitdoen. Anders kunnen de Russen je detecteren. Dat was ik vergeten te vertellen aan m'n ouders. Toen ik m'n mobiel na zes uur weer aandeed, had ik tien gemiste oproepen. Allemaal van mijn moeder. Doodsbang dat er iets gebeurd was."

In Bakkeveen wentelt Wesdorp zich graag in de warmte van familie. Toch krabt de onrust altijd weer snel aan de deur, en de wil om terug te keren uiteindelijk weer aan het langste end zal trekken.De futiliteiten in Fryslân vormen een te groot contrast met haar leven in Oekraïne. "Ik krijg dan het gevoel dat ik stilsta. Dat ligt niet aan de omgeving of de mensen hier. Maar als je zoveel prikkels bent gewend in een oorlogssituatie, dan wordt alles erg snel saai", zegt ze. "Ik word gillend gek als ik zou blijven. Normaal is niet genoeg meer."

Ondertussen schuifelen in het museum de eerste bezoekers langs de foto's. Wesdorp kijkt ernaar met een mengeling van bescheidenheid en trots. "Niet omdat het mijn foto's zijn. Maar omdat je zo in het verleden kan duiken.""Een kijkje nemen in het eerste jaar van de oorlog in Oekraïne. Oftewel: de prijs die de burgers betalen, de bevrijde gebieden, humor, de verwoesting in het land, en het kranige verweer van het volk", vertelt Wesdorp. "En zonder deze foto's, had militair Mark voor de bezoekers nooit bestaan."