Zestig jaar gas winnen in Groningen: van miljardenschat naar gevaar voor veiligheid
De gasbel onder Groningen is een belangrijke bron voor de welvaart in Nederland. Onze verzorgingsstaat is mede opgebouwd dankzij de gasopbrengsten. Maar de laatste tien jaar is de gaswinning vooral verworden tot een gevaar voor bewoners van het aardbevingsgebied. Op zondag 1 oktober gaat de gaskraan dicht. Dat is niet zonder slag of stoot gegaan. Een terugblik op zestig jaar gaswinning.
Een deel van dit artikel is eerder gepubliceerd op 26 juni 2022. We publiceren het nu opnieuw, in uitgebreidere vorm, omdat de laatste vijf gasputten eind deze week dichtgaan. Daarmee komt voorlopig een eind aan zestig jaar gaswinning in onze provincie.
Gas ontdekt
Net buiten Kolham, op het land van boer Kees Boon, wordt in 1959 tijdens een proefboring het Groningenveld ontdekt. Het affakkelen trekt lokaal de aandacht, maar echt groots is het nieuws niet, omdat niet duidelijk is hoe omvangrijk het veld is. Dat duurt nog zeker een jaar. Inmiddels weten we dat er in totaal bijna 2.800 miljard kubieke meter gas in het grootste gasveld van Europa zat. Op de wereldranglijst staat het Groninger veld op nummer 9 met 2.100 km³. Het grootste gasveld is van Iran en Qatar met een inhoud van 35.000 km³.
Na de ontdekking van het gas is de verdeling van kosten en baten van de winning vastgelegd in het zogeheten gasgebouw. In de Maatschap Groningen is de exploitatie geregeld, met daarin een belang van zestig procent voor de NAM en veertig procent voor de Nederlandse Staat.
De vondst van het aardgas maakt van Groningen in feite een van de rijkste regio’s van Nederland en zelfs Europa, ware het niet dat slechts een fractie van de in totaal meer dan vierhonderd miljard aan opbrengsten daadwerkelijk in Groningen is beland.
De eerste aardbeving
Het duurt decennia voordat de eerste aardbeving wordt geregistreerd die door gaswinning is veroorzaakt. Niet in Groningen, maar vlakbij Assen. Op Tweede Kerstdag 1986 trilt daar de aarde bij het gasveld Eleveld.
Het Drentse PvdA-Statenlid Meent van der Sluis wordt gewekt door die aardbeving. Van der Sluis is de eerste persoon die publiekelijk een verband legt tussen de gaswinning en de aardbevingen. Zijn opvattingen worden fel bestreden door de toenmalige woordvoerder van de NAM.
Eind 1991 wordt de eerste aardbeving in het Groningenveld gemeten. Twee jaar later erkent de NAM voor het eerst dat er een verband is tussen de bevingen en de gaswinning.
In de afgelopen dertig jaar is het aantal aardbevingen flink toegenomen. De aarde beefde in Groningen tot nu toe meer dan duizend keer. Het verzet tegen de gaswinning groeit daarmee ook. In 2009 wordt daarom de Groninger Bodem Beweging opgericht.
Voor en na Huizinge
Maar de aandacht wordt pas echt op Groningen gericht vanaf 16 augustus 2012. Op een zomerse avond schrikt Groningen van een aardbeving met een kracht van 3.6 op de schaal van Richter. Het epicentrum ligt bij Huizinge. Het is de zwaarste beving ooit in onze provincie gemeten.
Vergeleken met de flinke aardbevingen in landen als Italië, Nieuw-Zeeland of Chili lijkt dat erg weinig. Maar omdat de aardbevingen in Groningen slechts op drie kilometer diepte worden veroorzaakt, kan een aardbeving met deze kracht flink zwaarder voelen dan een zwaardere, natuurlijke aardbeving op tien kilometer diepte. Bovendien is de kleigrond in Groningen betrekkelijk zwak.
De aardbeving bij Huizinge verandert in Nederland het denken over de gaswinning in Groningen. Er ontstaat een discussie over de veiligheid, want hoe zwaar kunnen de bevingen in de toekomst eigenlijk worden? Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen moet er rekening worden gehouden met een aardbeving van maximaal 5.0 op de schaal van Richter. Dat is zo sterk dat gebouwen kunnen instorten. Daarom zegt de toezichthouder dat de gaswinning moet verminderen. Later komt het advies om er helemaal mee te stoppen.
Extra onderzoek
Toenmalig minister Henk Kamp (VVD) van Economische Zaken laat extra onderzoek doen naar de gaswinning en de veiligheid. Ondertussen wordt in 2013 nog meer gas gewonnen dan in het jaar ervoor. De aardgasbaten kan het kabinet goed gebruiken, omdat er flink bezuinigd wordt door het Rijk.
In de jaren daarna wordt de gaswinning beetje bij beetje verder afgebouwd. Om de aardbevingsproblematiek op te lossen, worden verschillende instituten opgericht. Zij moeten ervoor zorgen dat de NAM niet een te dikke vinger in de pap heeft in de schadeafhandeling en versterkingsoperatie.
Centrum Veilig Wonen
Het Centrum Veilig Wonen (CVW) wordt in 2014 in het leven geroepen. Maar aan de onafhankelijkheid van het CVW wordt meteen getwijfeld, omdat ingenieursbureau Arcadis de grootste aandeelhouder is. Dat bureau werkt nauw samen met de NAM. Er komt kritiek op de manier waarop het bureau omgaat met de afhandeling van bevingsschade en de winst die het CVW maakt.
Door ingrijpen van de nieuwe minister Eric Wiebes wordt het Centrum Veilig Wonen langzaamaan uitgehold en in 2019 opgeheven. De schadeafhandeling is nu belegd bij een overheidsinstantie: het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG). Dit instituut handelt niet alleen fysieke scheuren af, maar vergoedt ook de waardedaling van woningen en immateriële schade, voor geestelijk leed, stress en verdriet.
Nationaal Coördinator Groningen
Om de huizen in het aardbevingsgebied te versterken, richt het ministerie van Economische Zaken in 2015 de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) op. Minister Henk Kamp rekent dan nog op vijfduizend versterkte woningen per jaar. Dat wordt bij lange na niet gehaald. Zeven jaar na de oprichting van de NCG zijn er in totaal 2.458 huizen bouwkundig versterkt of gesloopt en herbouwd.
De totale werkvoorraad van de NCG bedraagt 27.165 adressen. Van een groot deel daarvan heeft de instantie de verwachting dat deze panden 'op norm' zijn en dus niet meer hoeven te worden versterkt. Bij zo’n 13.700 huizen wordt wel rekening gehouden met noodzakelijke versterking. Het is de bedoeling dat de versterkingsoperatie in 2028 is afgerond, maar volgens toezichthouder SodM is dat met het huidige tempo onhaalbaar.
Gaswinning naar nul
De gaswinning in Groningen zorgt voor aardbevingen en de huizen zijn daardoor onveilig. Er zit volgens toenmalig minister Eric Wiebes dan ook niets anders op dan de gaskraan in Groningen dicht te draaien. Hij neemt in 2018 het besluit om de gaswinning af te bouwen. Aanvankelijk moet de kraan in 2030 helemaal dicht, later wordt dat vervroegd naar 2023 of 2024.
Parlementaire enquête
In maart 2019 steunt de Tweede Kamer unaniem een voorstel van GroenLinks om een parlementaire enquête naar de gaswinning te houden. Ruim drie jaar later, eind juni 2022, beginnen de openbare verhoren.
De 69 ondervragingen duren zeven weken. De enquêtecommissie vroeg hiervoor 600.000 documenten op bij 47 organisaties en hield 124 besloten voorgesprekken.
Volgens commissievoorzitter Tom van der Lee is elk van die onderdelen een puzzelstukje. Als de puzzel na zeven weken compleet is, blijkt het plaatje allesbehalve fraai.
Ereschuld inlossen
De conclusie is dat de overheid heeft gefaald in Groningen: geld was bij de gaswinning belangrijker dan veiligheid. Als het gaat om de gevolgen van die winning moesten Groningers jarenlang iedere euro bevechten.
Het kabinet wil zijn ereschuld inlossen en biedt Groningen 22 miljard euro. Voor schadeherstel en versterking is 'zoveel geld als nodig is beschikbaar'. Premier Rutte biedt excuses aan. Niettemin krijgt hij een motie van wantrouwen aan de broek in de Tweede Kamer, maar die motie krijgt geen meerderheid. Rutte kan aanblijven als premier.
Het einde is in zicht
Op vrijdag 23 juni 2023 komt de langgewenste mededeling: het kabinet maakt bekend dat vanaf oktober 2023 geen gas meer onder de Groningse klei vandaan komt. Toch staat de deur nog op een kier: in geval van nood kan er tot oktober 2024 gas worden gewonnen. Maar daarna is het écht voorbij, belooft het kabinet.
Door de oorlog in Oekraïne ontstaat een discussie over de leveringszekerheid. En de prijs van gas is wel erg hoog. Maar extra winning in Groningen gaat niet zorgen voor een lagere energierekening en de leveringszekerheid kan volgens staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) van Mijnbouw ook op andere manieren worden geborgd.
Of dat zo is, zien we in oktober 2024. Feit blijft dat aanstaande zondag voor het eerst in zestig jaar geen gas meer wordt opgepompt in onze provincie. Hoewel de aarde nog jaren nodig heeft om tot rust te komen en de bevingen dus niet zomaar stoppen, betekent dit wel dat de bron van alle ellende wordt weggenomen. En dat heeft Groningen vooral aan zichzelf te danken.