Van 90 naar mogelijk 10.000 activisten: hoe de steun voor Extinction Rebellion in 1 jaar omhoogschoot

Wetsovertredende klimaatdrammers of nobele actievoerders? Activisten van Extinction Rebellion willen vanaf vandaag iedere dag de A12 in Den Haag blokkeren. Vervelend voor automobilisten, maar volgens de demonstranten hoognodig om het klimaat te redden. Ze voelen zich gesterkt doordat het sentiment rondom de beweging lijkt te veranderen. Ook socioloog Jacquelien van Stekelenburg ziet een omslag.

Woensdagochtend verzamelde een groep van zo'n zeventig activisten zich nog onderaan de trappen op het Jaarbeursplein. Er werd wat gekletst, met elkaar en met nietsvermoedende voorbijgangers. Op het plein hing een gemoedelijke sfeer, die dag moest er nog niets geblokkeerd worden. Wel werd er gewandeld naar Woerden, als onderdeel van de klimaatmars.

Janneke (66) uit de buurt van Nijmegen was een van de aanwezigen in Utrecht. Het is voor haar de tweede keer dat ze actie gaat voeren. "Waar Extinction Rebellion voor staat, is gewoon heel belangrijk. Voor ons allemaal", legt ze uit. Zelf leeft ze ook zo bewust mogelijk. Zo vliegt ze zelden. "Om de ongeveer acht jaar naar Ghana. Daar heb ik nog gewoond."

Met de marathonblokkade heeft Extinction Rebellion (XR) een duidelijk doel voor ogen: anders dan bij eerdere acties (dit wordt de achtste A12-blokkade) wil de actiegroep deze keer volhouden tot álle fossiele subsidies worden stopgezet. Als demonstranten worden verwijderd of gearresteerd, komt er de volgende dag weer een nieuwe groep.

Op haar website laat XR weten vandaag 10.000 demonstranten te verwachten. Dat staat in schril contrast met de eerste A12 blokkade: negentig actievoerders kwamen daar vorig jaar op af. Of die duizenden mensen ook daadwerkelijk komen opdagen is de vraag, maar dat de steun voor Extinction Rebellion is gegroeid, lijkt duidelijk.

Volgens Puk, die woensdag optrad als woordvoerder van XR, komt dat doordat veel mensen zich in de boodschap van de klimaatbeweging kunnen vinden. "We willen gewoon een eerlijk verhaal vertellen en dat is dat de overheid jaarlijks 37,5 miljard euro in de fossiele industrie pompt. Als we dat geld gewoon in de energietransitie steken, lossen we de problemen zo op."

Snelle groei

Een eenvoudige boodschap dus en dat is ook meteen de kracht ervan. Ook de vele aandacht van de media draagt bij aan de groeiende populariteit van de klimaatbeweging. "Zowel de positieve als de negatieve publiciteit", vertelt Puk.

Ook hoogleraar sociale verandering aan de Vrije Universiteit Amsterdam Jacquelien van Stekelenburg beaamt dat de beweging snel is gegroeid. De vele media-aandacht speelt daarbij volgens haar een belangrijke rol. "Extinction Rebellion heeft op een ontzettend slimme manier, met ludieke acties en een strakke media-regie, ervoor gezorgd dat ze steeds in het nieuws kwamen. Daardoor werden ze groter en groter."

Dat was ook te merken op het Jaarbeursplein. Een groot deel van de zeventig aanwezigen voert pas sinds kort actie voor XR. Zo ook Noor (75) uit Utrecht. Ze omschrijft zichzelf als een "actieve rebel", maar wel pas sinds maart dit jaar. "Omdat de nood heel hoog. Voor het klimaat én onze toekomst."

Volgens Puk van XR is het niet gek dat de steun juist afgelopen jaar zo gegroeid is. Het overheidsoptreden voorafgaand aan een snelwegblokkade eerder dit jaar speelde daarbij volgens hem een belangrijke rol. Zes activisten werden toen van hun bed gelicht omdat ze online opriepen tot de blokkade. "Mensen waren daar heel boos over. Na die aanhoudingen is de steun enorm gegroeid."

Het optreden van overheidsinstanties zoals de politie kan volgens Van Stekelenburg een belangrijke rol spelen bij de groeiende sympathie voor een beweging. "Op het moment dat het overheidsoptreden verontwaardiging oproept, kan dat het laatste zetje zijn om toch mee te doen." Dat bleek ook bij XR, want na de preventieve aanhoudingen kwamen er eind januari meer dan duizend demonstranten opdagen op de A12.

Sympathie gaat te paard

Naast motiverend kunnen de politieoptredens volgens de hoogleraar ook een zogenoemd chilling effect hebben. Als de kans bestaat dat je opgepakt wordt, gaan mensen minder snel protesteren. "Het is interessant om te zien hoe bij XR deze twee tegengestelde dynamieken door lijken te slaan naar het motiverende effect."

Verder is er nog een ding wat de sympathie voor een beweging vrijwel meteen doen verdwijnen: geweld. Als voorbeeld haalt ze de boerenprotesten aan. "Toen die begonnen zag je dat de sympathie heel hoog lag. Boven de 80 procent." Dat bleef volgens Van Stekelenburg ook zo toen de boeren met trekkers snelwegen gingen blokkeren. "Een verstoring van de openbare orde kunnen mensen lang volhouden. Weken of zelfs maanden."

Het ging mis toen er wél geweld werd gebruikt. "Toen het provinciehuis in Groningen geforceerd werd of er politici thuis werden opgezocht. Dat vinden mensen te ver gaan. Dan zie je de sympathie kelderen." Willen de klimaatrebellen het sentiment niet doen omslaan, dan moeten ze dus ver blijven van geweld.