Russische spionage vanuit Haags kantoor: wat had gemeente kunnen weten?

De gemeente Den Haag onderzoekt of het kantoorgebouw van The Hague Security Delta voldoende wordt afgeschermd van bedrijven die kwaad willen. Vorige maand deed de FIOD onderzoek in het gebouw, omdat de Amerikaanse FBI een huurder verdenkt van spionage voor Rusland. Het is de vraag wat de gemeente tegen zulke praktijken kan doen.

'Hét Nationale Veiligheidscluster', pronkt er in grote letters op de homepagina van The Hague Security Delta. HSD, zoals de afkorting luidt, is een door de gemeente gesubsidieerde club van ruim 275 bedrijven, overheden en kennisinstellingen. Zij werken samen aan 'cybersecurity en weerbaarheid' en een 'slimme veilige samenleving', grotendeels vanuit een kantoorgebouw naast station Laan van NOI. Maar daar stond half mei ineens de FIOD op de stoep.

De fiscale opsporingsdienst klopte aan op verzoek van de FBI, omdat een van de kantoorhouders militaire technologie vanuit Amerika, via Nederland, naar Rusland zou hebben weggesluisd. De verdachte ondernemer is Nikoloas Bogonikolos, een Griekse zakenman die zich in 2016 in Nederland vestigde met zijn bedrijf Aratos Systems. Hij is begin mei gearresteerd in Parijs.

Screening door gemeente

Aratos ontwikkelde technologie voor satellieten en werd in 2017 lid van HSD. In 2018 zegde het bedrijf het lidmaatschap op en verhuisde het naar Rijen, vlakbij de vliegbasis van Koninklijke Luchtmacht. Het later opgerichte zusterbedrijf ForceApp bleef wel in Den Haag, maar was nooit lid van HSD. Het gebruikte alleen het kantoor aan Wilhelmina van Pruisenweg, dat eigendom is van de gemeente. Wie er een ruimte wil huren, moet eerst door een screening heen.

Toch heeft de gemeente niet de zaken kunnen bevroeden waarvan de Amerikaanse justitie Bogonikolos nu verdenkt. Aangemoedigd door de Russische geheime dienst zou de Griek aan Amerikaanse bedrijven hebben beloofd dat hij hun militaire technologie alleen in Nederland zou gebruiken. Maar vervolgens smokkelde hij de producten, voornamelijk complexe communicatie- en beveiligingsapparatuur, via een tussenpersoon in Hamburg naar Rusland. De Amerikanen zien dit als een vorm van spionage.

Verrast en geschokt

Deze verdenkingen hebben de gemeente Den Haag 'verrast en geschokt', zegt een woordvoerder. HSD zelf zegt dat het 'kwalijk en niet pluis' is als alles klopt, maar benadrukt dat Aratos en ForceApp geen partner zijn van de club, waarbinnen alle bedrijven hun eigen veiligheidsprotocol hebben. De stichting HSD is zelf ook een huurder in het bedrijfsgebouw en faciliteert vooral de samenwerking tussen leden.

De enige screening vooraf vindt dus plaats op verantwoordelijkheid van de gemeente. Deze voert gesprekken met huurders en onderzoekt welke producten en diensten deze aanbieden. Bij internationale bedrijven controleert een notaris de organisatiestructuur. Zo wordt gekeken wie uiteindelijk de eigenaar is en of een huurder kredietwaardig is. Ook moeten alle bedrijven een Nederlands rekeningnummer hebben. En daarvoor doen banken weer onderzoek naar bijvoorbeeld omzetcijfers of criminaliteit als corruptie en belastingfraude.

Gerekruteerd door geheime dienst

Toch was dit niet voldoende om kwade intenties te ontdekken bij Bogonikolos, die volgens de FBI al in 2017 was gerekruteerd door de Russische geheime dienst. 'Uiteraard' is dit reden voor de gemeente om de procedure nog eens onder de loep te nemen, zegt de woordvoerder van Saskia Bruines, als wethouder economie verantwoordelijk voor HSD. Het huurcontract van ForceApp is in ieder geval al opgezegd.

Het is ook maar de vraag of een instantie als de gemeente Den Haag zicht kan hebben op zoiets als Russische militaire spionage, zegtinlichtingendienst-onderzoeker Ben de Jong van Universiteit Leiden. 'Dit is meer werk voor een dienst als de AIVD, die een continue informatiestroom heeft met onder meer de inlichtingendiensten van NAVO-bondgenoten als Amerika. Via die samenwerking kwam ook dit onderzoek op gang.'

Geen waterdicht systeem

Gemeenten zijn hiertoe niet ook op aarde volgens De Jong, zeker de kleinere niet. 'Het is nu de gemeente Den Haag, maar straks is het misschien de gemeente Sliedrecht. En dat bedoel ik niet vervelend voor Sliedrecht.' Al wil De Jong niet zeggen dat gemeenten helemaal niks kunnen doen: 'Het kan best dat tijdens de huidige onderzoeken connecties komen bovendrijven met schimmige bedrijven, waarvan je vermoedt dat ze contact hebben met de Russen.'

Hoe de gemeente een verbeterde screening voor zich ziet, wordt op dit moment nog besproken 'met de betrokken partners'. Maar ook op het stadhuis geeft men toe dat een waterdicht systeem wellicht niet bestaat: 'Er moet voor ogen worden gehouden dat extra regelgeving niet altijd de oplossing is voor dit soort incidenten, omdat mensen die kwaad willen niet altijd te vangen zijn met controles. Incidenten zullen daarmee nooit 100 procent voorkomen kunnen worden.'