'Het neemt de humor en de poëzie weg', zegt Nijmeegse kenner over rel rond Roald Dahl

De literaire wereld stond deze week op de achterste benen. In de wereldberoemde kinderboeken van Roald Dahl paste de Britse uitgever Puffin teksten aan. De oorspronkelijk passages zouden beledigend zijn, discriminerend zelfs. Op de Radboud Universiteit kijken ze niet op van de controverse. "Er was al kritiek op de boeken van Dahl toen ze werden uitgegeven", zegt Lotus van Overveldt. Haar scriptie ging in 2020 over de grensoverschrijdende humor van Dahl.

Honderden passages uit verschillende boeken worden in de nieuwe drukken aangepast, onder meer in 'Charlie and the Chocolate Factory'. In bijna ieder dagblad werd de actie van de uitgever aangehaald. 'Het lijkt erop dat hij postuum is gecastreerd' zei columnist Frits Abrahams in het NRC. Anderen - vaak de lezers van de dagbladen - hadden ook begrip voor de uitgever omdat de teksten tegenwoordig niet meer zouden kunnen.

De boeken van de in 1990 overleden auteur worden vaak als onvoorspelbaar, griezelig en soms sadistisch omschreven. Ook de schurende humor wordt vaak aangehaald, maar de humor wordt ook vaak als grensoverschrijdend gezien.

Kritiek is ouder

"Dahl omschrijft in zijn boeken bijvoorbeeld dik zijn als een morele tekortkoming", zegt Van Overveldt. "Op dat soort teksten was in de jaren zeventig en tachtig al kritiek. Het zijn natuurlijk kinderboeken en de manier waarop we met kinderen omgaan is veranderd. Deze teksten wil men niet meer voor kinderen. Vanuit dat perspectief gezien snap ik de aanpassingen, maar persoonlijk weet ik niet of ik het aanpassen wel de beste manier vind. Het neemt de humor en de poëzie van Dahls teksten weg."

Ingewikkeld

Woorden zoals 'dik' worden in de nieuwe versies vervangen door de term 'enorm'. Docent Letterkunde op de Radboud Universiteit, Ivo Nieuwenhuis, heeft zijn bedenkingen bij de aanpassingen. "Dat vind ik wel ingewikkeld", zegt Nieuwenhuis. "Het raakt natuurlijk aan een maatschappelijke discussie en een die ook relevant is. Je kunt die discussie, ook aan de hand van de boeken van Dahl, gebruiken om te zeggen dat bepaalde dingen niet meer kunnen, maar de teksten aanpassen gaat natuurlijk wel een stap verder en daar heb ik toch wel m'n twijfels bij."

Wat het volgens zowel Van Overveldt als Nieuwenhuis extra gecompliceerd maakt, is dat het om kinderboeken gaat. "Misschien moet je er dan voor kiezen om de boeken niet voor te lezen aan je kinderen", zegt de docent Letterkunde. "Of bespreek met je kinderen wat je wel en niet tegen elkaar kunt zeggen, maar verander de teksten niet."

Commercieel belang

Van Overveldt: "Ook al zijn het kinderboeken, het is uiteindelijk een vorm van censuur en ik denk niet dat dat niet goed is." Ze twijfelt overigens ook aan de motivatie van de uitgever. Ze hint daarbij op de commerciële belangen van de uitgevers, die de boeken wellicht gemakkelijker verkopen als de teksten wat wenselijker zijn.

Dat is volgens Nieuwenhuis een soort machtsspel dat wel vaker speelt tussen schrijvers en uitgevers. Al denkt hij dat bij grote buitenlandse uitgevers de belangen vaak groter zijn dan bij uitgevers in Nederland. "Ik denk niet dat we in de Nederlandse literatuur bang voor dit soort ingrepen hoeven te zijn. Dat voelt nog wel heel ver weg", legt hij uit. "Maar het is hoe dan ook wel een voorbeeld van hoe de literatuur af en toe in het centrum van de aandacht kan komen. Een interessant kwestie voor de letterkundigen en ook een onderwerp dat we in de colleges waarschijnlijk nog wel gaan bespreken."