Steeds vaker ziekteverzuim door psychische klachten: hoe herken je een burn-out en hoe voorkom je dat je onderuit gaat?

Werknemers bleven in 2022 niet alleen vaker thuis vanwege een verkoudheid of griep. Het aantal mensen dat zich ziek meldde wegens psychische klachten nam ook toe. Dat blijkt uit cijfers van ArboNed. Een zorgelijke ontwikkeling, want het verzuim door psychische problemen kan lang duren: in 2022 waren werknemers met een burn-out gemiddeld 279 dagen ziek.

Hoe herken je de eerste tekenen van overwerktheid en hoe voorkom je zo'n burn-out? We vragen het aan Arnold Bakker, psycholoog en hoogleraar Arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

"De burn-out is eigenlijk van alle tijden, ondanks dat het fenomeen pas in 1974 een naam kreeg", begint Bakker. "Als ik kijk naar mijn eigen onderzoek, dan was de burn-out twintig jaar geleden ook al bekend en stonden de kranten er vol mee. Het is dus niet per se een fenomeen van de laatste jaren, maar ik denk wel dat mensen vandaag de dag veel meer werk in een korte werkweek stoppen. Dit kan tot overwerktheid leiden. Als dat iets meer gespreid zou worden, en er meer rust wordt genomen, dan wordt dat al een heel ander verhaal."

Minder simpele taken

Bakker legt deze stelling uit met het begrip slack time: de tijd die je tijdens het werk besteedt aan relatief simpele taken, of aan het bedenken wat voor taak je gaat doen. "Toen ik 25 jaar geleden bezig was met onderzoek, ging ik naar de bibliotheek en zocht ik naar geschikte artikelen, die ging ik kopiëren. Daar was ik dan een dag mee bezig. Als ik nu ga zoeken, heb ik meteen een artikel, ga ik het meteen lezen, bedenk ik hoe het relevant is, en ga ik ermee aan de slag", vertelt hij.

"Vandaag de dag is er veel minder tijd voor de makkelijke taken, zoals dingen inscannen, kopiëren, opzoeken, noem maar op. Dat is wel echt tekenend voor deze tijd. Het werk is geïntensiveerd, je aandacht wordt constant gevraagd."

Symptomen herkennen

Intensiever, meer of stressvoller werk kan uiteindelijk leiden tot overwerktheid, met als resultaat een burn-out. Volgens Bakker is een burn-out over het algemeen heel simpel te omschrijven als een chronische toestand van zowel vermoeidheid als een negatieve, cynische houding tegenover het werk. "Het gaat vaak in essentie om drie hoofdsymptomen: moeheid, concentratieproblemen en het niet meer kunnen en willen functioneren op het werk. Mensen zijn eigenlijk opgebrand."

Uit Bakkers onderzoek blijkt dat het voor collega's, vrienden of familie vaak makkelijker is om de eerste tekenen van een burn-out te herkennen dan voor die persoon zelf. "Je kunt bijvoorbeeld letten op extreme vermoeidheid. Dat kun je aan iemand zien. Aan iemands houding bijvoorbeeld, iemand gaat minder non-verbaal gedrag vertonen. Mensen met een burn-out gaan zelfs op een andere manier lopen. Ook praat iemand met symptomen van een burn-out vaak negatief over het werk, of kan het je als collega opvallen dat diegene aan de lopende band kleine foutjes maakt tijdens de werkzaamheden."

Overwerktheid herkennen bij jezelf is lastig, weet Bakker. "Mensen die zich steeds vermoeider voelen, zijn niet geneigd om bij zichzelf na te gaan waar de vermoeidheid vandaan komt of hoe het kan worden opgelost. Daarom gaat het ook vaak van kwaad tot erger. Mensen gaan dan bijvoorbeeld extra hard werken of hun best doen om dingen voor elkaar te krijgen, maar daar worden ze weer vermoeider van. Het is een soort vicieuze cirkel."

Om bij jezelf na te gaan of je symptomen hebt van een burn-out, vindt Bakker zelfregulering heel belangrijk. "Ga zo vaak mogelijk bij jezelf na hoe je je voelt. Als je een paar weken achter elkaar elke avond heel moe bent of nooit toekomt aan die Netflixserie waar je zo naar uitkijkt, moet je jezelf al afvragen of je niet een langer proces van vermoeidheid aan het opbouwen bent en op de rem moet trappen."

Een paar weken stress of een burn-out?

Dat je een drukke periode hebt op het werk, en daardoor veel stress ervaart en vermoeider bent, betekent niet meteen dat je een burn-out hebt, benadrukt Bakker. Maar waar zit dan het verschil? "Dit is een grens die je zelf goed in de gaten moet houden. Vermoeidheid kan kort duren. Dan kan je bijslapen, een lang weekend nemen of een tijdje afstand nemen van je werk door met vakantie te gaan. Dan herstel je, is die vermoeidheid weg en kun je er weer tegenaan."

"Maar het zit anders als de stress en vermoeidheid echt langer aanhoudt. Bijvoorbeeld als je steeds vermoeid naar je werk gaat, omdat je niet goed slaapt en ‘s avonds nog doorwerkt of ligt te piekeren. Dan rust je niet goed uit en herstel je ook niet. Elke dag start je dus vermoeider dan de dag ervoor. Het werk wordt daardoor steeds moeilijker. Dan stapelt het zich op: de 'korte termijn vermoeidheid' slaat om in een chronisch gevoel van vermoeidheid. Het helpt dan niet meer om een weekendje bij te slapen of een korte vakantie te nemen. Het wordt onomkeerbaar."

Voorkomen is beter dan genezen

"Het is een valkuil voor veel mensen om nét te lang door te gaan en dan misschien veel geld verdienen en hard te werken. Maar hierdoor zijn de klachten die ze opbouwen uiteindelijk moeilijk terug te draaien. Dus neem op tijd die stap terug", adviseert hij.

"Je kunt ook nog verder gaan hierin. Het gaat er namelijk niet alleen om dat je opgebouwde vermoeidheid terugdringt, maar ook dat je zorgt dat je je fit voelt en aan je energieniveau werkt. Dit doe je door altijd voldoende te bewegen en door jezelf te inspireren met dingen die je leuk vindt zoals sport, kunst of andere hobby’s. Dat proces - je werk loslaten zodat je de volgende dag weer fris, fit en met veel creativiteit aan je werk kan beginnen - is heel belangrijk voor de lange termijn."