Waarom complotdenkers het hebben gemunt op de begraafplaats van Bodegraven

Op begraafplaats Vredehof in Bodegraven worden al een aantal weken bloemen gevonden op graven van jong overleden mensen. Deze zijn daar neergelegd door complotdenkers die geloven dat de doden slachtoffers zijn van duivelse moorden. Ook op andere plekken in het land vonden soortgelijke acties plaats, maar waarom komen de complotdenkers precies naar Bodegraven? En waar komt dat complotdenken vandaan?

'Where we go 1, we go all' en 'satanische pedoterreur': op kaarten en briefjes die de bloemen op de Vredehof vergezellen, staat veel taalgebruik dat wordt gebruikt door aanhangers van QAnon. Dat is een complottheorie die onder meer beweert dat de wereld niet wordt bestuurd door democratische overheden, maar door een geheim achterliggend netwerk van machtige mensen die schuldig zijn aan pedofilie.

Zo werd er in de Verenigde Staten gespeculeerd dat Hillary Clinton kinderen zou opsluiten in de kelder van een pizzatent in Washington. Dat leidde er zelfs toe dat een man dit restaurant binnenviel met een wapen om de kinderen te bevrijden, waarna hij ontdekte dat er niet eens een kelder was.

Pertinent onjuist

Hoewel andere geruchten ook pertinent onjuist bleken, kwam er geen einde aan de speculaties. Sterker nog, de theorieën zijn alleen maar weider verspreid en dus ook overgewaaid naar Nederland. Volgens de BBC worden er alleen in Duitsland en de VS meer berichten geplaatst met QAnon-achtige hashtags.

Maar wat heeft Bodegraven dan te maken met dit netwerk? Hierin speelt een oud-inwoner genaamd Joost Knevel een centrale rol. Naar zijn naam wordt ook verwezen in een van de kaartjes op de begraafplaats: 'Ik leg deze bloemen als eer aan Joost Knevel (held der helden!) en de andere slachtoffers van satanisch misbruik. Velen hebben dit niet overleefd, maar er valt nog veel te redden! #StopVanDissel!'

'Verdrongen herinneringen'

Knevel, die volgens de NOS een crimineel verleden heeft, woont tegenwoordig in Spanje, maar mailde vorig jaar aan de bekende complotdenker Martin Vrijland dat hij 'verdrongen herinneringen' heeft hervonden uit het jaar 1982. Inmiddels beweert hij dat hij als 4-jarige heeft gezien hoe een huisarts uit Bodegraven samen met RIVM-baas Jaap van Dissel minstens twee kinderen vermoordde, onder meer op een schoolplein. Volgens de NOS is hier nooit aangifte van gedaan, en zeggen van Dissel en de huisarts dat ze elkaar niet kennen.

De bloemenactie in Bodegraven is bedoeld als een eerbetoon aan de zogenaamd vermoorde kinderen en aan een 'medegetuige', die in 2007 overleed door een ongeluk. De actievoerders worden aangespoord via een Telegram-groep en een 'journaal' op YouTube. Daarin is ook oud-journalist Micha Kat te zien, die een gevangenisstraf wegens smaad, laster en bedreiging van journalisten ontloopt in Noord-Ierland. Ook Kat noemt Van Dissel een satanische pedofiel, en het RIVM heeft hiervoor aangifte gedaan. Ondanks dat Kat en Knevel in de journaals continu zeggen bewijs te hebben voor hun aantijgingen, blijft het bij insinuaties en het leggen van vage verbanden.

Diep wantrouwen

Dat de naam van Jaap van Dissel opduikt in complottheorieën is - hoe bizar de theorieën misschien ook mogen klinken - niet verbazingwekkend. Er gaan veel fabels rond over het coronavirus, bijvoorbeeld dat het komt door het 5G-netwerk of dat Bill Gates erachter zit. Kat zegt in een van de YouTube-video's ook dat hij is aangeslagen op het verhaal van Knevel omdat Jaap van Dissel erin voor komt. Als dit verhaal wordt bewezen, zegt Kat, zal ook blijken dat de coronamaatregelen een vooropgezet complot zijn. Oftewel: 'De sleutel naar de bevrijding van Nederland ligt in Bodegraven.'

Zo wordt duidelijk wat de theorieën over het virus gemeen hebben met de geruchten over pedofielennetwerken: ze zijn gebaseerd op een diep wantrouwen in maatschappelijke instituties als de politiek, het RIVM en de media. Volgens experts wordt complotdenken vaak aangezwengeld door crises in de maatschappij en worden ze gebruikt als een soort zelfbeschermingsmechanisme: als we ons in een bedreigende situatie bevinden, proberen we die te begrijpen. Overigens is het aantal mensen dat de media en overheid vertrouwt tijdens de coronacrisis eerder toegenomen dan afgenomen, blijkt uit verschillende onderzoeken. Wel lijkt er sprake van dat de mensen die al wantrouwend waren, steeds wantrouwender worden en steeds meer van zich laten horen. Om die reden horen we steeds meer over acties als die in Bodegraven.

In het TV West Nieuws gaat Jan-Willem van Prooijen, gedragswetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam, verder in op het fenomeen complotdenken.