Onder de oppervlakte in de Nederlandse wateren zijn er gebieden waar al het leven afsterft door een gebrek aan zuurstof, de zogenoemde dead zones. De bekendste is in het Grevelingenmeer, op 10 meter diepte. Dit najaar bekijkt het kabinet wat eraan moet gebeuren.
Het Grevelingenmeer, vroeger een uitloper van de Noordzee, ligt op de grens van Zuid-Holland en Zeeland. Hier zorgt de recordzomer van dit jaar in combinatie met de afdamming in 1971 voor een ecologische ramp, zegt onderzoeker en duiker Peter van Bragt.
Hoe dood is een dead zone? Duik onder in onze video-interactive en oordeel zelf:
Van Bragt duikt al veertig jaar in het Grevelingenmeer. "Niet voor m'n lol hoor. Ik vind het gewoon interessant om te kijken hoe het naar de klote gaat."
Sinds het Grevelingenmeer zo'n 40 jaar geleden werd afgesloten van de Noordzee is de kwaliteit van het water snel achteruitgegaan. Vooral in de zomer stikt het van de zuurstofloze gebieden, de dead zones. Hoe heter het is, hoe dichter die dead zone naar het oppervlakte kruipt en hoe langer het duurt voordat de natuur zich herstelt. Van Bragt: "Dieper dan 10 meter is het gewoon dood. Daar is het één grote baggerput."
Het is een glijdende schaal. Het hele ecosysteem gaat vermoedelijk jaar na jaar langzaam achteruit.
Ademnood
Dat heeft volgens Marijn Tangelder, marien ecoloog bij Wageningen Marine Research, twee oorzaken. "Door de indamming zijn eb en vloed verdwenen, waardoor het Grevelingenmeer een stilstaand meer is geworden. Hierdoor bereikt het zuurstofrijke water aan het oppervlak moeilijk de bodem. Door verschillen in temperatuur en zoutgehalte ontstaat ook een soort scheiding tussen boven- en onderlagen, waardoor zuurstof zich niet van boven naar beneden kan verplaatsen." Gevolg: elke zomer ademnood.
Tangelder: "Het is een glijdende schaal. In het najaar herstelt het Grevelingenmeer zich weer, maar het hele ecosysteem gaat vermoedelijk jaar na jaar langzaam achteruit." Van Bragt: "Een ultrafitte marathonloper herstelt doorgaans ook sneller van een griepje dan iemand die al ziek is. Dat is hetzelfde met een ziek ecosysteem. De klap komt elk jaar weer harder aan."
Het meer herstelt niet alleen langzamer, er verdwijnt ook steeds meer leven. En dat komt niet meer terug. Van Bragt: "Ik tel hooguit nog dertig planten- en diersoorten." Een groot verschil als je dat vergelijkt met de Oosterschelde, dat lijkt op het Grevelingenmeer van vóór de indamming, zegt Van Bragt. "Daar zitten nog 120 tot 150 soorten."
Advies
Het gebrek aan zuurstof in het Grevelingenmeer is al jaren een groot probleem, zegt ook Cees Siermann van Getij Grevelingen. Dat is een lijvige projectgroep met vertegenwoordigers van drie ministeries, twee provincies, twee gemeenten, Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer, dat al ruim tien jaar de mogelijkheid onderzoekt om getijden terug te brengen in het meer.
In november brengt de groep advies uit aan de verantwoordelijke ministers Wiebes (Economische Zaken en Klimaat), Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) en Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit).
Het Grevelingenmeer is niet de enige dead zone van Nederland. Ook het naastgelegen Volkerakmeer en het Veerse Meer hebben bij warm weer last van zuurstofloosheid. Het IJsselmeer en andere stilstaande of afgedamde wateren hebben hier minder last van, omdat deze relatief ondiep zijn.