Zonder deze regels koop jij die tomaat niet

Deze week dreigde een fruitteler 60.000 kilo pruimen te moeten weggooien omdat ze 3 millimeter te klein waren. En dat is heel normaal. Voor groente en fruit gelden nogal veel strenge regels. En niet voor niks: want op een misvormde of te grote paprika zit bijna niemand te wachten, toch?

Europese regels

Ze moeten stevig zijn, niet misvormd, geen schrammen hebben en allemaal bijna even groot zijn. Dat zijn de Europese regels voor paprika's. En dat soort regels zijn er voor veel groente en fruit. "Alle bedrijven moeten zich daaraan houden: telers, veilingen en supermarkten", legt Jean Crombach uit van het Kwaliteits-Controle-Bureau, dat in Nederland verantwoordelijk is voor het controleren van groente en fruit bij de teelt en handel.

De handelsnormen, zoals de regels heten, zijn er zodat er niet steeds nieuwe afspraken hoeven te worden gemaakt over de kwaliteit van groente en fruit. Een soort 'gemeenschappelijke taal'. En dat betekent voor paprika's dus dat er drie kwaliteitsklassen zijn: alleen de beste twee zie jij in de schappen liggen.

Zo heb je 'Klasse Extra'-paprika's en tomaten. De perfecte, verse paprika's en tomaten dus. Ze mogen niet ziek zijn en geen schade hebben van vorst. Oh, en geen krasjes. De paprika's moeten een groene steel hebben en de tomaten mogen geen groene kraag hebben. Paprika's in dezelfde verpakking moeten allemaal ongeveer even groot en zwaar zijn: het verschil mag maar 2 centimeter zijn en 40 gram. Bij kleine tomaten mag het verschil tussen twee tomaten zelfs niet meer zijn dan 10 millimeter.

Klasse I, een stapje lager dus, mag een beetje afwijkende vorm en kleine schrammen of vlekken hebben. Ze moeten nog steeds vers zijn en ook hiervoor geldt: ongeveer even groot en even zwaar. Tomaten mogen geen scheuren hebben, maar mogen wel een beetje minder perfect rood zijn.

Klasse II mag er weer iets minder goed uitzien. Nog steeds moet de groente vers zijn. Maar flinke schrammen mag, en de paprika's mogen een beetje verschrompeld zijn. "Deze zul je alleen niet zo vaak in de supermarktschappen zien liggen", zegt Crombach. Die worden verwerkt in gesneden groente, sappen of gebruikt als diervoer. Of ze gaan naar de biovergister, waar het omgezet worden in biogas. En ja, die groente kan ook uiteindelijk bij het afval belanden.

Onderlinge afspraken

Niet alle groenten en fruit hebben hun eigen handelsnormen: komkommers, winterpenen en champignons mogen bijvoorbeeld in principe in iedere maat en vorm in de winkel liggen. Voor de meeste fruit en groente gelden algemene handelsnormen. Daarbij is alleen de afspraak: vers en zonder ziektes. "Maar supermarkten maken vaak wel onderling afspraken met telers", legt Marc Jansen van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel uit. "Over de kleur, vorm en omvang bijvoorbeeld."

Dat zijn hele boekwerken, zegt Chantal Engelen van Kromkommer. Met haar initiatief probeert zij de strijd aan te gaan tegen strenge, in haar ogen cosmetische regels die er voor groente en fruit bestaan. "Die algemene handelsnormen, daar ben ik voor, want die gaan over de voedselveiligheid en het beschermen van consumenten. Maar die specifieke normen zijn puur cosmetisch: de blos van een appel, de grootte van een pruim, of het steeltje niet gebroken is van een peer. Dat heeft niks met kwaliteit te maken."

Supermarkt Lidl laat in deze commercial zien hoe zij selecteren op de kwaliteit van appels. Appels die er niet perfect uitzien en niet de perfecte maat hebben, worden uit de schappen gehaald.

Toch ligt het ook bij de consument, zegt Jansen. "Consumenten laten courgettes en komkommers met krassen of een rare vorm liggen. De normen zijn uiteindelijk gesteld op wat consumenten in de schappen verwachten", zegt hij. "Als je een heel gevarieerd assortiment hebt, met komkommers van allemaal verschillende vormen en maten, dan denkt de consument ook: ja laat maar zitten, daar zal wel iets mee zijn. "

"Wat dat betreft moeten we consumenten ook opvoeden, want met een kromme komkommer is niks mis", voegt hij toe. Dat zegt Engelen ook: "Het argument is altijd dat de consument die producten niet wil. Maar de consument heeft al vijftig jaar niks anders gezien dan perfecte groente. Dus ze weten niet eens dat er kromme komkommers en misvormde paprika's bestaan. Ze herkennen die niet. Als je ze uitlegt dat ze er anders uitzien, maar net zo lekker zijn, dan willen ze het wel."

"Dat zie je ook bij die pruimen," voegt ze toe. "Mensen weten helemaal niet dat een pruim die 3 millimeter te klein is niet in de schappen ligt. Maar toen ze dat verhaal hoorden, wilden ze ineens massaal de te kleine pruimen van die boer."

"Veel minder verspilling dan vroeger"

De Europese handelsnormen zijn niets nieuws. Ze zijn er al heel lang. In 2009 werden de normen zelfs iets minder scherp: het idee was dat er minder weggegooid zou worden als niet meer van iedere pruim of courgette gezegd werd hoe groot ze moesten zijn. Groente en fruit zijn immers natuurproducten: die komen niet allemaal perfect van de band rollen.

De handelsnormen hebben volgens Jansen geholpen. Verspilling is minder dan vroeger. Door de handelsnormen is er een plek gekomen voor de groente van mindere kwaliteit, die in soepen, sappen en voorgesneden groente-pakketten belanden. "Dat heeft er ook wel mee te maken dat we tegenwoordig vaker voorgesneden groenten kiezen. Daar kan een courgette met een kras erop gewoon in."

En hoe zit het met die pruimen? Daar is de fruitteler inmiddels deels vanaf. De pruimen die nu geplukt kunnen worden zijn grotendeelsopgekocht door particulieren en bedrijven uit het hele land. De meerderheid heeft alleen nog geen bestemming. Ook zijn er kamervragen gesteld naar aanleiding van het artikel.