Niet alleen tijdens de Dodenherdenking op de Dam, maar ook bij het Amsterdamse Homomonument wordt vanavond een krans gelegd. Dit monument heeft de vorm van een roze driehoek. Dat is een belangrijk symbool voor de homogemeenschap. Maar waarom?
De roze driehoek was één van de vele symbolen die de nazi's hadden voor hun gevangenen. Naast Joden werden ook andere groepen vervolgd: homo's, zigeuners, jehova's en politieke tegenstanders als communisten werden door de nazi's gevangengezet. 'Normale' criminelen en mensen die als 'antisociaal' werden gezien - zoals zwakker begaafden, prostituees, dienstweigeraars en feministen - werden ook in straf- en werkkampen opgesloten.
Elke gevangenengroep in nazi-strafkampen kreeg een eigen label. De kleur van het embleem bepaalde welke privileges die groep kreeg.
NOS op 3 legt in deze video uit wat de symbolen betekenen:
"Deze emblemen hoefden niet buiten de strafkampen gedragen te worden", zegt Hubert Berkhout van het NIOD. "Dat was bij de Jodenster wel het geval. Niet-Joodse slachtoffers stonden niet op de nominatie om vernietigd te worden. Maar dat wil niet zeggen dat er onder hen niemand is omgekomen."
"De kleuren werden binnen het kamp gebruikt om de categorieën te onderscheiden, omdat die soms verschillend werden behandeld", zegt Berkhout. Een duidelijke rangschikking is niet bekend, "maar Joden stonden onderaan en Joden met een extra aanduiding al helemaal. Communistische Joden kregen bijvoorbeeld een ster waarvan één driehoek rood was."
Volgens Jos Versteegen, co-auteur van de Homo-Encyclopedie van Nederland, stonden homo's bijna onderaan in de kamphiërarchie. "De roze driehoeken waren ook beduidend groter dan andere driehoeken, zodat er geen misverstand over kon ontstaan. Die positie heeft ook zeker tot slachtoffers geleid."
Naast de ster of driehoek stonden extra aanduidingen. Zo kreeg iemand die had geprobeerd te ontsnappen een extra embleem, zodat de kampleiders konden zien dat die niet buiten de muren van het kamp mocht werken. Ook mensen met een zwaardere straf of eerdere veroordelingen kregen extra emblemen.
Homo's kregen de kleur roze, omdat dit een verwaterde vorm van rood is, destijds een mannelijke kleur. "Met roze wilden de nazi's de vermeende vrouwelijkheid van homo's illustreren", zegt Versteegen. Voor de Tweede Wereldoorlog stond roze niet bekend als een vrouwelijke kleur.
Na de oorlog, in de jaren 60 en 70, kwam de roze driehoek weer terug. "Het werd een symbool dat werd gebruikt om aandacht te vragen voor homovervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog", zegt socioloog Rob Tielman. "Ze droegen het als een geuzensymbool."
In de strafkampen kregen lesbische vrouwen trouwens geen roze driehoek, maar een zwarte. Omdat vrouwen een ondergeschikte rol hadden in de samenleving werden lesbiennes niet als een bedreiging gezien. "Maar zij zijn na de oorlog ingelijfd onder de roze driehoek", zegt Versteegen.
Tegenwoordig verdwijnt de roze driehoek als homosymbool weer langzaam. Tielman: "Die plaats is ingenomen door de regenboogvlag. De driehoek had nog een negatieve connotatie. De vlag moet een positiever gevoel uitstralen."