Wat er moet veranderen om van jonge daklozen af te komen

• Wouter Hoogland

  redacteur NOS op 3

Stichting Zwerfjongeren Nederland ging woensdag de straat op om aandacht te vragen voor zwerfjongeren in Nederland. Volgens de stichting zijn er zo'n 12.500 zwerfjongeren in ons land. Die groep jonge mensen tussen de 18 en 30 jaar, valt als ze volwassen worden buiten de boot. Bij jeugdhulp kunnen ze niet meer terecht en dat wil de stichting veranderen.

Verschillende actievoerders die in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht met mensen in gesprek gingen, zijn zelf dakloos geweest.

Onder hen 20-jarige Annemarie (haar echte naam is bekend bij de redactie). Op jonge leeftijd werd ze door haar moeder op straat gezet.

Ze kwam bij jeugdhulp terecht, maar ging daar voor haar achttiende al weg, omdat het voelde alsof ze geen macht had over haar eigen leven. Ze sliep bij familie, vrienden en vreemden.

"Als je als meisje 's nachts over straat loopt, is het niet moeilijk om een slaapplek te krijgen. Op dat moment denk je ook niet aan de slechte dingen die je kunnen overkomen: je wil gewoon even je ogen dicht kunnen doen."

Na een tijdje kwam ze weer bij jeugdhulp terecht en werd in een gesloten instelling geplaatst. Tot ze 18 werd. "Er wordt wel verteld dat je hulp krijgt nadat je het huis uit bent gegaan, maar ik heb niets meer gehoord. Het is echt save yourself, wij doen niets meer voor je."

Eva de Vroome van Jeugdzorg Nederland herkent dit probleem. "In principe kunnen jongeren tot ze 23 zijn terecht bij jeugdhulp, maar dat moeten gemeenten wel inkopen. Dat doen veel gemeenten niet, omdat er voor mensen na 18 jaar andere regelingen zijn. Het jeugdbudget wordt gereserveerd voor kinderen tot 18."

Het probleem ligt volgens haar dan ook bij de overgang van jeugdhulp naar Wet Maatschappelijke Ondersteuning, waar de jongeren na hun achttiende onder vallen. "In de overgang van verschillende regelingen gaat een boel mis. En dat juist op een leeftijd waarop de jongeren veel moeten regelen."

Volgens Annemarie komen veel jongeren in de problemen omdat jeugdhulp niet genoeg naar ze luistert. "Het heeft met macht te maken: zodra je bij ze binnenkomt, heb je niets meer over jezelf te zeggen. Ik voelde me soms net een crimineel, terwijl ik niets verkeerds had gedaan."

"Die jongeren gaan zich daartegen afzetten. Zij denken, ik heb op straat geleefd, ik kan wel voor mezelf zorgen. Als ik 18 ben, ben ik van ze af. Maar dan zijn ze volwassen, en dan weten ze niet wat er bij komt kijken: dat je een zorgverzekering moet, dat je pas na je 21ste huursubsidie krijgt. Ze zijn gewend van dag tot dag te leven en ze weten niet hoe ze vooruit moeten kijken."

"Het is natuurlijk wel de bedoeling dat er naar individuele gevallen wordt geluisterd", zegt De Vroome. "Maar ik hoor inderdaad verhalen dat dat soms fout gaat. De druk op onze instanties is hoog: er is afgelopen jaar 15 procent bezuinigd op jeugdhulp, terwijl er meer jongeren geholpen moeten worden."

Zorgmijders

Veel kwetsbare jongeren blijven dan ook weg bij de hulpverlening. Zorgmijders. "Ze zijn van jeugdzorg af en hebben misschien een eigen woning", zegt Annemarie. "Ze zien een lichtpuntje, en dan willen ze te snel. Als ze dan tegenslagen krijgen, geven ze het op en gaan terug naar de straat, naar drugs, en naar slapen bij vreemden."

De hulpverlening valt dus flink te verbeteren, vindt Annemarie. Zo moet de leeftijd waarbij je onder jeugdzorg valt omhoog naar 23. "Als je 18 bent, ben je nog een kind. Je weet niet hoe je moet meedraaien in de samenleving. Dan beginnen de problemen met schulden."

Volgens jeugdzorg-expert Jo Hermanns zou een verhoging van de leeftijd het probleem maar deels oplossen. "Ik denk dat we niet moeten kijken naar het uitbreiden van de leeftijd, maar naar een andere vorm van begeleiding. Deze jongeren hebben behoefte aan iemand die ze onder zijn of haar hoede neemt, als een soort coach. Iemand bij wie ze terecht kunnen met vragen, iemand die ze helpt met zelfstandig worden."

Jeugdhulp moet volgens Hermanns de strikte grens van 18 loslaten. "Zorg ervoor dat niemand zonder begeleiding op straat komt te staan. Nu komt het voor dat de jongeren op hun achttiende uit de hulpinstellingen worden ontslagen, zonder dat ze vervolghulp krijgen van de gemeente."

Volgens Annemarie moet er meer geluisterd worden naar de jongeren zelf, en moet er meer aandacht komen voor psychologische zorg. "Je maakt een heleboel mee als je op straat leeft. Het is moeilijk om dan meteen mee te draaien in de samenleving, maar dat wordt wel van je verwacht. De verwerking wordt vergeten."

Zelf woont Annemarie nu onder begeleiding op kamers. Ze is van plan om een opleiding tot pedagogisch medewerker te volgen, zodat ze een leefgroep voor meisjes kan leiden. "Kwetsbare jongeren luisteren naar mij, omdat ik in hun situatie heb gezeten. Ik ben niet een begeleider die na 17.00 uur thuis met de kat op schoot zit. Ik weet wat zij meemaken."

Ze wil meisjes opvangen die tussen de 12 en 18 jaar zijn. "Meisjes die op straat leven, zijn heel erg kwetsbaar. Er wordt snel misbruik van ze gemaakt. Ik wil ze helpen om sterker in hun schoenen te staan, en ze de aandacht geven die ze verdienen. Iedereen verdient een plek waar je je veilig kan voelen."