De Russische beer en de Chinese tijger komen uit een lange winterslaap. Er lag een laag stof op deze beeldspraken uit de Koude Oorlog, maar ze zijn terug in de analyses over de verhoudingen in de wereld: defensiebudgetten stijgen en landen zijn zich aan het bewapenen - en niet alleen met cyberwapens.
Hoe ziet het militaire wereldtoneel er anno 2017 precies uit?
De almacht van het Westen, in de vorm van de VS met een volgend Europa, brokkelt af.
Volgens expert Alexander Mattelaer verandert de wereldorde sinds een aantal jaren. Mattelaer is verbonden aan het Belgische Egmont instituut en houdt zich bezig met internationale verhoudingen. "De almacht van het Westen, in de vorm van de VS met een volgend Europa, brokkelt af."
Economisch is China langszij gekomen en Rusland is internationaal veel aanweziger. Dat laatste zag je het duidelijkst bij het binnenvallen van de Krim.
Mattelaer ziet het Westen nog wel als dominant, maar relatief gezien neemt de invloed al jaren af. Na de Koude Oorlog leek het erop dat de westerse, kapitalistische ideologie de strijd om de grote ideeën in de wereld had gewonnen. Het communisme had gefaald, de vrijemarktvlag kon uit.
Voor Europa werkte dit lange tijd goed. We zaten lekker onder de vleugel van het krachtige en machtige Amerika. Daarnaast maakten internationale verbonden als de NAVO, de VN en de EU steeds meer afspraken die in het voordeel waren van het algemeen (maar wel westerse) belang.
De Europese defensiebudgetten gingen als van een glijbaan omlaag.
Dit creëerde een groot gevoel van veiligheid. Niet onterecht ook, want nog nooit was er zo lang vrede op het Europees continent. "De Europese defensiebudgetten gingen in de jaren 90 als van een glijbaan omlaag", analyseert de Vlaamse Mattelaer. Waarom zou je nog een groot leger hebben met tanks als een klassieke oorlog tussen twee landen iets uit de geschiedenisboeken lijkt?
Onder Poetin veranderde de houding van Rusland. Hij keek een stuk minder positief naar de oostelijke uitbreiding van de EU en de NAVO. "Het leger was sinds de Sovjettijd behoorlijk verouderd", vertelt Dick Zandee van Clingendael. "Maar de afgelopen jaren ging het defensiebudget voor modernisering en uitbreiding omhoog ."
Nog nooit oorlog
Op het andere front kwam China. Het land maakte een enorme economische sprint en is nu de tweede economie ter wereld. De handelsbelangen gingen hand in hand met een sterke uitbreiding van het leger. Waar het in tijden van Mao vooral draaide op miljoenen manschappen, heeft het nu ook geavanceerde schepen en jachtvliegtuigen.
Terwijl dit allemaal gebeurde, zat Europa een beetje in te dutten. Er groeide een generatie op die nooit een oorlog mee had gemaakt. De angst voor de Rus was weg en zelfgenoegzaam trokken we nog een internationaal biertje open. Klassieke landsgrenzen waren immers ook verleden tijd.
Maar dit is nu dus anders. De dreiging tussen staten is weer aan de orde volgens Zandee. "Vooral door de opkomst van China en Rusland. En juist deze landen investeren in klassieke oorlogstuig."
Merkel en Macron hebben het al over gezamenlijke defensieplannen gehad.
Maar herbewapening is ook in Europa aan de orde. In eerste instantie als een soort golfbeweging van Oost naar West - de angst kwam als eerste in de grenslanden met Rusland. Zandee: "Maar ook Merkel en Macron hebben het al over gezamenlijke defensieplannen gehad en in Nederland stijgt voor het eerst in jaren het defensiebudget."
Wat ook meespeelt is de opkomst van internationaal terrorisme sinds de machtsimplosie in het Midden-Oosten. "Aanslagen in Europa drukken op de inzet van het leger. Elke militair die in de straten van Brussel loopt, kan niet uitgezonden worden of het land op een andere manier verdedigen", legt Alexander Mattelaer uit.
Nieuwe oorlog?
Landen grijpen dus weer naar (klassieke) wapens. Dit lijkt misschien achterhaald door de sterke opkomst van cyberwar. "Maar dit is maar een klein onderdeel van het grotere defensiegeheel, waar je in veel gevallen niet veel aan hebt", relativeert Dick Zandee het fenomeen. "Een strijd met een Afrikaanse groepering in Mali win je niet met een paar slimme gasten achter een computer."
Moeten we nu bang zijn voor een nieuwe oorlog? Het was lange tijd ondenkbaar, maar dat is veranderd. Het wereldtoneel is instabieler geworden. Al is een oorlog op dit moment ook weer niet heel dichtbij.