Links en rechts. Je wordt er mee doodgegooid, zo vlak voor de verkiezingen. Partijen noemen zichzelf vaak links of rechts. Grote kans dat jij jezelf ook ziet als links óf rechts. Maar waarop baseer je dat? De een kan heel andere motieven hebben dan de ander. Daarom de vraag: wat betekenen links en rechts nou eigenlijk? En bestaan links en rechts eigenlijk nog wel?
Links en rechts zijn een te simpele weergave van een complexe realiteit.
Links staat van origine voor progressief, dus vooruitstrevend. En rechts voor conservatief, behoudend. Dan is er een verschil tussen economisch links en rechts en ook nog eens cultureel links en rechts. Zelfs als je dat allemaal meeneemt, zijn de partijen nog steeds niet allemaal helemaal links of helemaal rechts.
"Dus als je het hebt over links en rechts dan is dat een te simpele weergave van een complexe realiteit", legt politicoloog Armen Hakhverdian uit. "Je probeert de ogenschijnlijke chaos van het politieke landschap te reduceren tot standpunten."
Over het verschil tussen links en rechts maakten we deze uitlegvideo:
Toch maken we dit onderscheid. Het onderscheid tussen links en rechts is ontstaan in de 18e eeuw ten tijde van de Franse revolutie. Links van de voorzitter van het parlement zaten de revolutionairen, die het allemaal anders wilden. Rechts zat de oude garde, die juist alles hetzelfde wilde laten. Daar komt het originele onderscheid van progressief en conservatief vandaan.
Tegenwoordig kun je in Nederland niet meer spreken van conservatief en progressief. "Die vergelijking gaat niet helemaal op", legt Hakhverdian uit. "Als je het hebt over conservatief, dan volgt de vraag: wat wil je dan behouden? Zo wil links nu bijvoorbeeld het sociaal vangnet behouden, terwijl het daar ooit juist naar streefde. Hoewel dat ooit een progressief ideaal was, zou je nu zeggen dat ze daar dus conservatief in zijn geworden."
Economisch links en rechts
Om goed uit te leggen wat links en rechts zijn, is er ook een traditioneel sociaal-economisch links en rechts. Dat wil zeggen: hoe kijken partijen naar de verdeling van geld en de verzorgingsstaat? "Het gaat dan over hoe je omgaat met economische ongelijkheid", zegt Hakhverdian.
Uiterst links staat het socialisme. Van oorsprong geloven socialisten dat de staat over alle aspecten van ons leven moet beslissen. Geld verdien je niet alleen voor jezelf maar ook voor de staat, je hebt geen eigendom en alle beslissingen worden gemaakt in het algemeen belang. Zo profiteert iedereen evenveel en kan er geen sociale ongelijkheid bestaan.
Helemaal rechts staat het libertarisme. Libertariërs vinden van oorsprong dat er zo min mogelijk overheidsbemoeienis zou moeten zijn. Mensen kunnen zelf hun boontjes doppen. Geld verdien je voor jezelf, jij beslist wat je er mee doet en je maakt zelf het leven beter voor jou en de mensen om je heen. De vrije markt regeert, en uiteindelijk profiteert iedereen daar volgens libertariërs van.
Van economie naar cultureel
Als we het tegenwoordig over links en rechts hebben, gaat het vaak over migratieproblematiek. Dat zie je sterk bij het vluchtelingenvraagstuk. De meningen hierover lopen sterk uiteen. In dit geval gaat het verschil tussen links en rechts vaak over wel of geen open grenzen of een positieve of negatieve houding tegenover de multiculturele samenleving.
Dit cultureel onderscheid gaat in veel gevallen over onze nationale identiteit. Dus ook Europa. Hoewel links meer op heeft met internationale solidariteit en rechts met nationalisme, blijkt dat in de praktijk zowel 'linkse' als 'rechtse' partijen hier hetzelfde in kunnen staan en gezamenlijk ten strijde trekken tegen de 'gevestigde orde'.
Cultuur gaat bijvoorbeeld ook over abortus en over het homohuwelijk. Met name de kleine christelijke partijen hebben daar weinig mee op vanuit hun geloofsovertuiging. Daar valt niet zozeer een links/rechts-stempel op te drukken, ook al gebeurde dat vorige eeuw wel, met het conservatisme aan de rechterkant. Hoewel die tweedeling dus niet meer helemaal standhoudt, behouden de christelijke partijen van oudsher het stempel conservatief.
Bestaan links en rechts nog wel?
In Nederland is geen enkele grote partij helemaal rechts of echt links te noemen. Ook onderwerpen zijn niet definitief links of rechts. Kijken we naar andere landen, dan zien we ook grote verschillen. Alle Nederlandse partijen zitten bijvoorbeeld weer linkser op de schaal dan bijvoorbeeld de Amerikaanse Democratische én Republikeinse partij, het Amerikaanse links en rechts.
Als je de politiek wil samenvatten met het allersimpelste model, dan is het onderscheid tussen links en rechts wel de beste manier.
Dus: links en rechts bestaan nog wel, maar op heel veel thema's bewegen de linkse en rechtse partijen naar elkaar toe of door elkaar heen. "Als je de politiek wil samenvatten met het allersimpelste model, dan is het onderscheid tussen links en rechts de beste manier. Alleen moet je wel beseffen dat je veel belangrijke verschillen negeert. Nu meer dan vroeger zelfs", zegt Hakhverdian.
Dus wat moet je als kiezer doen? "Lees de programma's, doe stemhulpen, kijk debatten en stem op basis van inhoud. Stem zoals je een telefoon koopt", zegt Hakhverdian. "Maak een shortlist met wat jij belangrijk vindt. Jouw ideologie en maatschappijvisie. Dan maak je je keuze. En het belangrijkste: ga stemmen."