Het RIVM vindt dat we minder en milieubewuster moeten eten. Vooral vlees zouden we wat vaker links moeten laten liggen. Zijn er genoeg gezonde en eiwitrijke alternatieven voor vlees? En waar zit de innovatie? We zetten er vier op een rij:
1. Insecten
Sprinkhanen, meelwormen en krekels zijn prima vleesvervangers. Gedroogd, gefrituurd of verwerkt in een burgertje. Paul Staats van Team Buzz helpt bij het opzetten van insectenkwekerijen. "Een soort bio-industrie voor insecten, maar dan met een veel lagere belasting voor het milieu." Binnenkort komt er weer een insectenboerderij in het oosten van het land bij.
Daar staan veel stallen leeg, die een boer met hulp kan ombouwen tot een kwekerij, vertelt Paul: "Zaadjes van vliegen komen dan van een kweekfabriek, en die zijn na een week volgroeid. Dan worden ze met kou in coma gebracht en gaan ze naar de fabriek in een vermaler."
De eiwitten en vetten die overblijven, worden vervolgens verwerkt in etenswaren. "Het gaat dus niet om een krekel met dipsaus, maar echt om een basisingrediënt. Nu zitten er bijvoorbeeld al van die eiwitten in roze koeken." En het kan in allerlei producten worden gebruikt. Sommige supermarkten verkopen ook insectenburgers.
Het is wel moeilijk rendabel te krijgen, omdat het volgens Paul echt om hightech-industrie gaat. "Het zijn flinke investeringen, maar uiteindelijk groeien die beestjes op restafval dus dat is veel goedkoper."
Insecten eten vinden veel mensen toch nog een beetje vies en eng. Dat blijkt ook uit een onderzoek van de Wageningen Universiteit. Van de vijf eiwitvervangers kweekvlees, peulvruchten, zeewier, vis en insecten zijn die laatste het minst populair.
"Het is een bewustwordingsproces", zegt Paul. "In de hele wereld worden insecten gegeten, behalve in het westen. Wij kijken er toch vreemd tegenaan."
2. Vis
Vis eten is gezond, dat weten we. Het Voedingscentrum adviseert twee keer per week vis, waarvan minimaal één keer vette vis zoals zalm. Je zou dus kunnen zeggen dat wat vaker vis beter is, en dat is ook zo, maar alleen voor ons. Voor de planeet, voor de vis, zou het beter zijn dat er minder vis gegeten wordt.
Volgens de Wereldvoedselorganisatie (FAO) wordt bijna 29 procent van de commercieel beviste wateren overbevist. 61 procent wordt maximaal bevist. Nog meer visserij zou funest zijn voor de visstand. "Over het algemeen kent minder dierlijke en meer plantaardige voeding een ecologisch lagere belasting”, schreef de Gezondheidsraad.
En dat blijkt ook uit het RIVM-rapport. Vis is misschien wel een goede, door consumenten geaccepteerde, vleesvervanger, maar duurzaam is het vaak niet. Zo eten we steeds meer kweekvis omdat wilde vissen schaarser worden. Ongeveer de helft van de vis die we in Nederland eten, is gekweekt, volgens de Nederlandse Vereniging van Viskwekers.
Maar ook kweekvis is niet per se duurzaam. Neem bijvoorbeeld zalm. De zalm is een carnivoor, hij eet dus ook vis om te groeien. In het wild én gevangenschap. Sommige viskwekerijen geven hun vissen deels plantaardige voeding. Ook heeft de visverwerking meer milieu-impact dan plantaardige vleesvervangers.
3. Kweekvlees
Het klinkt misschien als een sciencefictionfilm, maar Nederlandse wetenschappers werken al jaren aan kweekvlees. In 2013 presenteerde Mark Post, hoogleraar vasculaire fysiologie aan de Universiteit Maastricht, een hamburger-uit-een-bakje: een hamburger die met stamcellen is gemaakt in een reageerbuis.
Onderzoek naar kweekvlees staat nog in de kinderschoenen, zegt Daan Luining. Daan (27) is ook al jaren bezig met kweekvlees. "Het is niet het goedkoopste vleesalternatief." Sterker nog, Posts hamburger kostte zo’n 250.000 euro. "Dat was een proof of concept. We hebben meer geld nodig om het te ontwikkelen."
Maar meer geld is er momenteel niet. Na zijn periode bij New Harvest, een Amerikaans onderzoeksinstituut dat zich specialiseert in onder meer kweekvlees, is hij terug in Nederland. "Subsidie krijgen we niet, er is geen onderzoeksveld dat het onderwerp toe-eigent en investeerders blijven ook uit."
Ook staan niet veel mensen te springen om kweekvlees, blijkt uit onderzoek van onder meer de Wageningen Universiteit. Er moet meer onderzoek gedaan voordat het sowieso gegeten kan worden door de consument en om te kijken of het haalbaar is, zegt Daan. "Dan kunnen mensen het eten en een gewogen beslissing maken in plaats van dat het een gedachte-experiment is."
Kweekvlees heeft geen last van ziektes als MKZ.
Met kweekvlees zou je het water-, land- en energieverbruik dat nodig is om vlees te produceren enorm kunnen terugdringen, zegt Daan. Daarnaast zou het de uitstoot van broeikasgassen, een andere bijkomstigheid van de vleesproductie, kunnen verminderen. "Ook heeft kweekvlees geen last van ziektes als MKZ."
Volgens tegenstanders is het te duur en blijven dieren altijd nodig voor het alternatief. De stamcellen die gebruikt worden, komen immers van dieren. "Ik zie het ook als een toevoeging op ons vleesverbruik, niet als vervanging."
4. Plantaardige vervangers
Als je helemaal plantaardig wil eten, zijn er ook meerdere opties. Soja is de bekendste, maar niet altijd duurzaam. Nederland investeert op dit moment in sojaboerderijen, maar het gros wordt nog altijd uit Zuid-Amerika geïmporteerd. Biologische soja is duurzamer. Maar er zijn nog andere eiwitrijke peulvruchten, zoals kikkererwten en bijvoorbeeld lupine.
Die laatste wordt ook wel 'het nieuwe soja' genoemd en kweken we op Nederlandse bodem. In 2014 werd er op 100 hectare lupine gekweekt. Twee jaar later was dat overigens nog maar 20 hectare, volgens het Louis Bolk Instituut. "Dat komt doordat het een jong gewas is dat niet veel voedselproducenten kennen", denkt onderzoeker Udo Prins. Het komende jaar verwacht 'ie wel weer een groei naar 30 hectare lupine-akker.
De peulvrucht wordt jaarlijks geoogst en komt terecht in bijvoorbeeld roerbakstukjes en nuggets voor in het vega-schap.
En dan zijn er nog noten en zaden en zo'n 500 eetbare soorten zeewier. Die zijn ook al in burgervorm te krijgen in de supermarkt. Volgens het Voedingscentrum is dat ook een uitstekende vleesvervanger. Mits ze niet te veel vervuild zijn.
Klik hieronder om ons huidige eetpatroon te zien: